ص:2

ص:4

این گونه کلمات آسمانی، درون و بیرون ما را نورانی کند و فرد و جامعة ما را گامی به آستان مقدس حضرت بقیةالله ارواحنا فداه نزدیک سازد، که آن حجت حق فرمود:

فلیعمل کل امری منکم بما یتقرب به من محبتنا و یتجنب ما یدینه من کراهیتنا و سخطنا. (احتجاج طبرسی 2/ 498)

باید هریک از شما کاری کند که به سبب آن به محبت ما نزدیک شود، و از کارهایی که او را به ناخوشنودی و خشم ما نزدیک سازد، اجتناب کند.

در پایان این مقدمه، از زحمات فاضل گرامی آقای عبد الحسین طالعی که بازبینی کتاب را بار دیگر بر عهده گرفته و نیز مؤسسه انتشارات نبأ که چاپ و نشر کتاب را به انجام رسانده اند، تشکر می شود. خداوند، توفیقات روز افزون به آن ها عنایت فرماید.

سید مهدی(وحید) آقا میری

 اسفند 1393

ص:6

«فانّی قد تشرّفت بخدمته مدّةً من الأوان و برهة من الزمان حین حضوره عندی مع جملة من الأعیان ملتجأً بالمشهد الغروی و الحمی المرتضوی و وجدته بحراً متلاطم الامواج، ینشعب منه فی علمه الأنهار و الفجاج، صاحب الفضائل الوافرة و الفواضل الفاخرة، حلیف التقی و ردیف العلی، ذا قوة قدسیة و منحة ربانیة و ملکة لاهوتیة، بالغاً الی أقصی مراتب ما یراد، بل فوق المراد، مندرجاً فی الکمّلین الأوتاد و ذلک فضل اللّه یؤتیه من یشاء فلیحمداللّه علی ما وفقه من الوصول الی هذه المرتبة السنیة و الموهبة السماویة فشکراللّه سعیه و عمله... »

پس از رحلت این استاد به سال 1322، از درس آخوند خراسانی بهره می برد و تا سال 1329 که فوت آخوند اتفاق افتاد، از ملازمین جلسۀ درس وی بوده، تا آنکه حدود 1330 در همانجا داعی حقّ را لبیک گفت و در وادی السلام مدفون گردید.

صاحب ترجمه، مقداری از تقریرات فقه میرزای رشتی و فاضل شربیانی و همچنین تقریرات اصول آخوند را تا نسخ نوشته که هرسه به خط مؤلف موجود می باشد و اخیراً تقریرات اصول به همت مرحوم حاج آقا سید حسین سید آقا میری به نام «غایة الوصول فی شرح کفایة الاصول» چاپ گردیده است.»(1)

ایشان همچنین تقریرات بخشی از دروس اخلاقی مرحوم آخوند خراسانی را نوشته که نسخه خطی آن در کتابخانة مجلس موجود است و به اهتمام محقق گرامی استاد محسن صادقی در ضمن منشورات همایش بزرگداشت آخوند خراسانی منتشر شده است.

و امّا جدّ اعلای والد، مرحوم آیت الله العظمی علامة آقا سید عبدالباقی بود. در کتاب یاد شده، دربارۀ او چنین گوید:

«سید عبدالباقی معروف به سید آقامیر، فرزند سید مرتضی، از اجلّۀ علماءِ زمان خود به شمار آمده. شیخ محمد علی حزین که سفری به دزفول رفته، در تاریخ خود که به «تاریخ حزین» معروف است، گوید: «از اعیان آنجا بود سید فاضل میر عبدالباقی.»

ص:8

میرسید علی بن مرتضی دزفولی نیز در «تذکرۀ دزفول»(1)، در فصلی که از گذشتگان یاد نموده، گوید: «اما علمای آن عصر، از جمله مرحوم آقامیر عبدالباقی بود که خوبی او عالمی را فرا گرفته است که محتاج به شهود نیست».

سید عبدالله جزایری در اجازۀ کبیره گوید:

السید عبدالباقی بن مرتضی الموسوی الدزفولی کان فاضلاً صالحاً معظماً جلیل الش_أن، ثقة مرضیاً سافر اوائل شبابه لطلب العلم إلی اصبهان و قرء علی آقا جمال الدین بن آقا حسین الخوانساری، ثم الی مشهد الرضا علیه السلام . فقرء علی المولی عبدالرحیم الجامی و لم یرجع الی وطنه الّا بعد ان بلغ غایة الکمال، وفاق الاقران و الأمثال و جمیع من نشأ فی بلاده من العلماء و المهذّبین، فهم من تلامذته و أتباعه و اتّصلت به کثیراً و استفدت منه و حضرت درسه بتفسیر البیضاوی. توفّی سنة ثلاث و اربعین رحمة...علیه»

 مرحوم آیت... العظمی آقا سید عبدالباقی مَدْرس بزرگی داشته که اعلام، برای

ص:9

استفاده از محضرشان در آنجا گرد می آمدند. این محل به «اتاق سید آقامیر» مشهور بوده است. ایشان در مسجد جامع دزفول اقامۀ جماعت می نموده. این مسجد، از مساجد معمور و دارای موقوفات عدیده ای است و از قبل از آن تا زمان حاضر، امامت آن بر عهدۀ یکی از افراد این خاندان می باشد. مرحوم علامه آقا سید عبد الباقی به سال 1143 قمری، دار فانی را وداع گفت و در شبستان زیر درب ورودی اصلی مسجد جامع دزفول مدفون گردید».(1)

 آیت... حاج سید اسد... آقا میری مؤلف کتاب، در 5/6/1307 شمسی، در شهرستان دزفول، در چنین خاندانی متولد گردید، پس از گذراندن دورۀ ابتدایی، به تحصیل علوم دینیّه مشغول شد. ادبیات را در دزفول خواند و سپس رهسپار قم شد و چند سال در آنجا، برای ادامة تحصیلات اقامت گزید و نزد جمعی از اعلام تلمّذ نمود و پس از مراجعت به دزفول، از محضر آیات عظام آقا شیخ منصور سبط الشیخ انصاری(2) (1307-1392) و حاج آقا سید اسدالله نبوی(3) (1313-1403) و آقا شیخ میرزا محمد علی معزی(4) (1299-1390) رضوان الله تعالی علیهم _ که از مراجع تقلید عصر خود بودند _ بهره برد.

وی، عالمی ربّانی و فاضلی صمدانی، جامع مکارم حسنه و اخلاق فاضله بود. در امور دینی به نحوی تعصب داشت که از مشاهدۀ هر خلاف شرعی برآشفته و بدنش می لرزید. در دارالعلم مرحوم آیة الله العظمی نبوی قدّس سرّه به تدریس اشتغال داشت و سالیان متمادی در مسجد امام حسن عسکری علیه السلام که از پایگاه های اصلی جوانان پرشور و انقلابی در قبل و بعد از انقلاب بود پس از اقامۀ نماز جماعت، به موعظه و

ص:10

ارشاد مردم می پرداخت و در میان مردم شهر دزفول، از محبوبیّت خاصی بهره مند بود.

ایشان در امضاء اعلامیه ها و راه پیمایی های قبل و بعد از انقلاب و سایر اجتماعات، با دیگر اعلام این شهر پیشقدم بود. در طول جنگ تحمیلی شهر و جماعت مسجد و سکونت در شهر را رها نکرد و در مقابل تمام بمب ها، توپ ها و موشک ها استقامت نمود و اگر چه خانواده و فرزندانش را به قم فرستاد، لیکن خود تنها در دزفول اقامت داشت و پس از بازگرداندن خانواده از قم، آنها را در خارج شهر دزفول اسکان داد و خود، هر روز به مسجد می آمد و به انجام وظایف شرعیّه می پرداخت.

والد معظم تا قبل از تقسیم اراضی کشاورزی (اصلاحات ارضی) از حقوق شرعیّه گذران نمی کرد و پس از آن نیز در مصرف آن کمال احتیاط را رعایت می نمود و حتّی الامکان مستمندان را از یاد نمی برد. از اخلاق حسنه و برخوردهای جذّاب خود، در موارد عدیده ای، برای رفع نزاع ها و اختلافات استفاده می کرد و در عین حال، در برابر منکرات، با شدّت و استقامت تمام مقاومت می نمود.

وفات ایشان روز_ برابر با 25 محرم الحرام 1408 قمری هفدهم شهریور 1367 شمسی _ مصادف با روز رحلت امام سجاد صلوات الله علیه اتفاق افتاد. جنازه، در عماری، از مسجد امام حسن عسکری علیه السلام تا مغسل، که مسافت زیادی بود، روی دوش تشییع کنندگان با حضور جمع کثیری از مردم شهر و دستجات سینه زنی تشییع گردید و پس از تغسیل و تکفین و اقامۀ نماز، توسط پدربزرگم آیت الله العظمی حاج شیخ مرتضی انصاری _ قدس سره _ در جوار جدّ مادریش مرحوم آیت الله حاج سید عبدالنبی آقامیری امام جمعه اسبق دزفول در مقبرۀ اختصاصی سادات آقامیر مدفون گردید و این حادثة جانگداز، فرزندان و بازماندگان و ارادتمندانش را داغدار نمود و برای تجلیل از ایشان، مجالس متعدده بزرگداشت در دزفول و اهواز و تهران منعقد گردید.

جناب آقای حاج نظام زرگر رحمت الله علیه _ که از نیکان دزفول بود _ خوابی در مورد وفات ایشان دیده، که به بیان خود وی به صورت زیر است:

«یک روز، بعد از اینکه مرحوم آقا فوت کرده بود و قرار بود تشییع انجام شود صبح

ص:11

آن روز، پس از نماز، کمی استراحت کردم. در عالم رؤیا دیدم که خیابان طالقانی، بسیار وسیع است و در دو طرفش، درختان بزرگی با پرنده هایی زیاد روی آنها قرار دارند. در خیابان جلو رفتم، تا سر کوچه ای که مدرسه علمیه مرحوم آیت الله العظمی نبوی واقع است این کوچه را نیز بسیار وسیع و زیبا دیدم قدری سر کوچه ماندم چند نفر سیّد در کوچه دیدم. از جمله سیّدی جوان با عمامه و کمربند سبز، پشت سر او آیت الله نبوی و در ردیف بعد، جمعی از اعلام شهر بودند که از پلّه های مدرسه پایین می آمدند.

من، از اینکه سیّدی جوان جلوتر از آیت الله نبوی راه می رود، تعجب کردم و گفتم: چرا این آقا جلوتر از آقای نبوی حرکت می کند؟ گفتند: پس این آقا را نمی شناسی؟ ایشان، آقا امام زمان _ عجل الله تعالی فرجه _ هستند، که برای تشییع جنازۀ حاج آقا سید اسدالله آقامیری می روند».

از آثار خیریة ایشان، تجدید بنای مقبرۀ سادات آقامیری است، که در طول سال، مجالس ذکر فضائل و مناقب و مراثی اهل بیت عصمت علیهم السلام در آن برقرار است. همچنین کوشش در توزیع مجلۀ مکتب اسلام، همکاری فعّال با انجمن دانشوران دزفول و تألیف ده ها مقاله اخلاقی که در جلسات این مجمع، مورد بحث قرار می گرفت و پاسخ گویی به شبهات و اشکالات طبقات مختلف خصوصاً جوانان با بیانی رسا و استدلالی، در ضمن باقیات الصالحات ایشان قابل ذکر است. از ایشان، دو دختر و سه پسر به نام های سید علی(1)، سید مهدی (نگارندۀ این سطور)(2) و سید سعید(3) بجای مانده است.

ص:12

کتاب حاضر را مرحوم والد، در فرصت هایی که به دست می آورد، با مطالعۀ کتب اخبار و احادیث، گردآوری و تدوین می کرد و علاقة خاصی به آن داشت. به همین دلیل، در زمان حیات خود، با وجود مشکلات جنگ و نابسامانی امور شهر، مقدمات چاپ آن را آغاز نمود و در این جهت، از افرادی که با امور چاپ و نشر آشنایی داشتند، با کمال خضوع و تواضع کمک می خواست، اما رحلت نابهنگام آن عالم ربّانی، وقفه ای در این کار پدید آورد.

پس از برگزاری مجالس ترحیم، کار آماده سازی کتاب آغاز شد و بدین منظور، از محقق متتبع، آقای عبدالحسین طالعی _ که مؤلف در زمان حیات خود، بارها سفارش کرده بود تا در نشر این کتاب کمک کند _ یاری خواستیم. ایشان نیز، با نکته سنجی خاصّ و تلاش مجدّانۀ خود، طرحی نو در انداخت و کتاب را با طرح و تنظیم جدید ارائه کرد. در طرح جدید، کتاب به جای تقسیم بندی سابق _ که به ترتیب انتخاب از منابع بود _ به ترتیب جدید _ تقسیم موضوعی احادیث _ تنظیم یافت. ضمناً متن احادیث با مصادر، مجدداً مطابقت شدند تا اگر در ضمن استنساخ حدیث، اشتباهی سهوی راه یافته، بر طرف شود.

همچنین ویرایش ترجمه ها با دقّت تمام انجام گرفت و در تمام این مراحل، اشراف و نظارت آیت الله العظمی حاج شیخ مرتضی انصاری قدس سره _ و پشتیبانی و حمایت های همه جانبه عموی بزرگوار مرحوم حاج آقا سید حسین سید آقا میری رحمة... علیه موجب دلگرمی و اطمینان ما بود و بدین ترتیب، این کتاب، به صورتی که می بینید، در اختیار خوانندگان عزیز قرار می گیرد.

امیدواریم با عنایات خاصه حضرت بقیة الله الاعظم حجت بن الحسن العسکری عجل الله تعالی فرجه الشریف، این کتاب، همچون سایر آثار خیر مؤلف فقید، منشأ برکات فراوان گردد و پروردگار متعال، توفیق نشر دیگر آثار مکتوب ایشان را نصیب فرماید. انّه ولیّ مجیب. و صلی اللّه علی محمد و آله الطاهرین.

سید مهدی(وحید) آقامیری

اسفند 1393 شمسی

تهران

ص:13

ص:14

ص:15

1. همراهی آن علم با عمل، مراد الهی است و الا چه بسا خود آن علم، حجاب اکبر بشود. پس این علم با قلب سر و کار دارد نه با ذهن و حافظه (مگر آنکه اینها مقدمۀ عمل باشند). از طرفی، گنجایش قلب محدود است پس بایستی با به کار گیری علم، جا را برای فراگیری بیشتر آن، آماده کرد، در غیر این صورت تسلط شیطان را در پیش دارد. حداقل منفعتی که از عمل به علم نیز حاصل خواهد شد، تأثیرپذیری اندرز عالم است بر دل های شنوندگان.

2. و لذا آنچه که این جهت را دارا نباشد، علم نیست:

عن ابی الحسن علیّ بن موسی بن جعفر عن ابائه علیهم السلام قال:

دخل رسول الله صلی الله علیه و آله المسجد فاذاً جماعة قد اطافوا برجل فقال: ماهذا؟ فقیل: علّامة. قال: و ما العلّامة؟ قالوا: اعلم الناس بأنساب العرب و وقایعها و ایام الجاهلیة و بالاشعار و العربیة! فقال النبی صلی اللّه علیه و آله: ذاک علم لایضّر من جهله ولا ینفع من علمه.

امام رضا علیه السلام از پدرانش علیهم السلام نقل می کند که:

رسول خدا وارد مسجد شد. مشاهده فرمود که مردم اطراف مردی جمع شده بودند فرمود: این چیست؟

گفتند: علامه است.

فرمود: علامه کدام است؟

گفتند: داناترین مردم به انساب عرب و حوادث و ایام دوران جاهلیت و به اشعار و عربیت. پیغمبر فرمود: این دانشی است که نادانی اش زیان ندارد و دانستنش سودی نبخشد.

امالی، مجلس 45، حدیث 23

3. و نکتۀ مهم اینکه علم را باید از معدن علم، اخذ نمود:

عن ابی عبداللّه علیه السلام عن ابائه:

انّ امیرالمؤمنین علیه السلام علّم اصحابه فی مجلس واحد اربع مائة باب ممّا یصلح للمسلم فی دینه و دنیاه.

امام صادق علیه السلام از پدرانش نقل می کند که امیرالمؤمنین علیه السلام به اصحاب

ص:17

خود در یک مجلس، چهارصد باب علم که برای دین و دنیای آنان مفید باشد یاد داد.

خصال 2/610

اطلبوا العلم من المهد الی اللحد.

رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمودند:

ز گهواره تا گور دانش بجوی (بجوئید).

نهج الفصاحه /64

به تعبیر دیگر: طالب علم، گرسنه ای است که هرگز سیر نمی شود:

قال علی علیه السلام:

منهومان لایشبعان طالب علم و طالب دنیا.

حضرت علی علیه السلام فرمودند:

دو خورنده اند که سیر نمی شوند:

خواهان علم، که هر چه بر او کشف شود باز در پی معلوم کردن مجهول دیگری است.

خواهان دنیا، که آنچه از کالای دنیا بیابد باز به دنبال به دست آوردن کالای دیگری است.

نهج البلاغه /1296

عن ابی عبدالله علیه السلام قال:

اربعة لایشبعن من اربعة: الارض من المطر و العین من النظر و الانثی من الذکر و العالم من العلم.

امام صادق علیه السلام فرمودند:

چهار چیزند که از چهار چیز دیگر سیر نگردند:

زمین از باران، چشم از نگاه، ماده (زن) از نر (مرد)، دانشمند از دانش.

خصال 1/ باب 4، ص 221، حدیث 47

قال النبی صلی الله علیه و آله:

ثمانیة اشیاء لا تشبع من ثمانیة: العین من النظر، و الأرض من المطر، و الانثی من الذکر، و العالم من العلم، و السائل من المسألة، و الحریص من الجمع، و البحر من الماء، و النار من الحطب.

پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمودند:

هشت چیز از هشت چیز دیگر سیر نخواهند شد:

ص:19

چشم از نگاه، زمین از باران، زن از مرد، عالم از علم، سائل از سؤال، حریص از جمع مال، دریا از آب، آتش از هیزم.

الاثنی عشریه /294

البته طلب علم با تحمل رنج و سختی همراه است چرا که علم گرانبها است.

قال النبی صلی الله علیه و آله:

اوحی الله تعالی الی موسی بن عمران قال: یا موسی ستة اشیاء فی ستة مواضع و الناس یطلبونها فی ستة اشیاء فلم یجدوه ابداً:

انی وضعت الراحة فی الجنة و الناس یطلبونها فی الدنیا.

انی وضعت العلم فی الجوع و الناس یطلبونه فی الشبع.

انی وضعت العز فی قیام اللیل و الناس یطلبونه فی ابواب السلاطین.

انی وضعت الرفعة و الدرجة فی التواضع و الناس یطلبونها فی التکبر.

انی وضعت اجابة الدعاء فی لقمة الحلال و الناس یطلبونها فی القیل و القال. 

انی وضعت الغنی فی القناعة و الناس یطلبونه فی کثرة العروض. و لم یجدوه ابداً.

پیامبر صلی الله علیه و آله فرمودند:

خداوند متعال به موسی بن عمران وحی فرستاد و فرمود:

ای موسی، من شش چیز را در شش محل قرار دادم ولی مردم آنها را در شش محل دیگر جست وجو می کنند و لذا برای همیشه به آنها نخواهند رسید:

1. آسایش را در بهشت قرار دادم و مردم آن را در دنیا جستجو می کنند.

2. علم را در گرسنگی قرار دادم و مردم آن را در سیری دنبال می کنند.

3. عزّت را در شب بیداری قرار دادم و مردم آن را در خانۀ قدرت مندان و حکمرانان دنبال می کنند

4. بلندی مقام را در تواضع قرار دادم و مردم آن را در تکبّر مطالبه می کنند.

5. اجابت دعا را در لقمۀ حلال قرار دادم و مردم آن را در داد و فریاد مطالبه می کنند.

بی نیازی را در قناعت قرار دادم و مردم آن را در زیادی متاع و کالاها

ص:20

1. دنبال می کنند. و لذا آن را هیچگاه نمی یابند.

الاثنی عشریه /237

قال رسول الله صلی الله علیه و آله:

اطلبوا العلم و لو بالصین فانه فریضة علی کل مسلم.

رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود:

در مقام یاد گرفتن دانش باشید هر چند مستلزم رفتن به کشور چین باشد زیرا یاد گرفتن دانش بر هر مسلمان واجب است.

لئالی 2/242

پاسخ به این پرسش که «پس چرا طالبان علم کم هستند» این است که مردم اهمیت علم را نیافته اند:

قال الصادق علیه السلام:

لو علم الناس ما فی طلب العلم لطلبوه و لو بسفک المهج و خوض اللجج.

امام صادق علیه السلام فرمود:

اگر مردم فضیلت علم را بدانند هر آینه در مقام تحصیل علم می شوند هر چند مستلزم خون دل خوردن و رفتن به قعر دریاها باشد.

لئالی 2/242

حدیث زیر، اهمیت طلب علم را به وضوح بیان می کند:

قال رسول الله صلی الله علیه و آله:

من سلک طریقا یطلب فیه علماً سلک الله به طریقاً الی الجنة و انّ الملائکة لتضع اجنحتها لطالب العلم رضیً به و انّه لیستغفر لطالب العلم من فی السموات و من فی الارض حتی الحوت فی البحر و فضل العالم علی العابد کفضل القمر علی سائر النجوم لیلة البدر و انّ العلماء ورثة الانبیاء و انّ الانبیاء لم یورثوا دیناراً و لا درهماً و لکن ورثوا العلم فمن اخذ منهم اخذ بحظّ وافر.

رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمودند:

هر کس در راهی که در آن، جویای علم باشد قدم بردارد خداوند او را

ص:21

به راهِ بهشت بَرَد. و به راستی که فرشتگان برای دانشجو، بال های خود را با کمالِ خشنودی فرو نهند، و هر کس در آسمان ها و زمین است همه برای طالبِ علم، آمرزش خواهند حتی ماهیان دریا. و برتری عالم بر عابد همچون برتری روشنی ماه شب چهارده است بر دیگر ستارگان. و به راستی علما و دانشمندان وارث انبیاء هستند و البته پیغمبران دینار و درهم به ارث نگذارند بلکه میراث آنها همه علم است و هر کس از آنها علمی بهره بَرَد به نصیب فراوانی رسیده است.

ثواب الاعمال /294

منیة المرید /37

البته به همان میزان که ارزش و مقام دانشجو در نزد خداوند، گرامی است، بایستی به نکاتی چند نیز توجه داشته باشد:

اول: بداند دانش گنجینه ای است که کلیدش سؤال است. پس از سؤال کردن هراس نداشته باشد:

قال الرسول صلی الله علیه و آله:

العلم خزائن و مفاتیحه السؤال فاسئلوا رحمکم الله فانّه تؤجر أربعة: السائل و المتکلم و المستمع و المحب لهم.

پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمودند:

«دانش» گنج ها است و کلید آن ها، سؤال کردن است. پس سؤال کنید تا درب گنج ها برای شما باز شود.

در سؤال کردن چهار شخص اجر می برد: سؤال کننده، جواب دهنده، کسی که گوش می دهد و کسی که ایشان را دوست دارد.

تحف /41

دوم: طرح سؤال، مناسب و نیکو باشد:

قال رسول الله صلی الله علیه و آله:

حسن السؤال نصف العلم.

حضرت رسول صلی الله علیه و آله فرمودند:

خوب سؤال کردن نصف دانش است.

بحار 1/224 ح 14

سوم: حقوق عالم را بشناسد:

عن علی بن أبی طالب علیه السلام قال:

إنَّ من حقِّ العالم أن لا تکثر السؤال علیه، و لا تسبقه فی الجواب، و لا تلحَّ علیه إذا عرض، و لا تأخذ بثوبه إذا کسل، و لا تشیر إلیه بیدک، و لا تغمزه بعینک، و لا تسارَّه فی مجلسه، و لا تطلب عوراته، و أن لا تقول: قال فلان خلاف قولک، و لا تفشی له سرّاً، و لا تغتاب عنده أحداً، و أن تحفظ له شاهداً و غائباً، و أن تعمَّ القوم بالسلام و تخصّه بالتحیّه، و تجلس بین یدیه، و إن

ص:23

کانت له حاجة سبقت القوم إلی خدمته، و لا تملَّ من طول صحبته فإنّما هو مثل النخلة، فانتظر متی تسقط علیک منها منفعة. و العالم بمنزلة الصائم القائم المجاهد فی سبیل الله، و اِذا مات العالم ثلم فی الاسلام ثلمة لا تسدُّ إلی یوم القیامة، و إنَّ طالب العلم لیشیّعه سبعون ألف ملک من مقرّبی السماء.

حضرت علی علیه السلام فرمودند:

از جمله حقوق عالم این است که:

از او سؤال زیاد نکنید. در جواب دادن، از او سبقت نگیرید، وقتی که خواست برود، در خواستۀ خود اصرار نکنید. وقتی که خسته شد، لباس او را نگیرید که بماند.

با دست خود اشاره به او نکنید و چشمک نزنید، در مجلسش با او نجوی نکنید. و درخواست کشف اسرار او ننمائید. هر وقت نظریه ای بیان نمود، به ایشان نگوئید فلان شخص خلاف نظر شما را دارد. سرّ او را فاش نکنید. غیبت هیچکس را نزد او ننمائید. در غیاب و در حضور احترام او را حفظ کنید. علاوه بر سلام عمومی، احترام خصوصی از ایشان بجا آورید. مقابل روی او بنشینید، هرگاه حاجتی داشت شما در انجام آن از دیگران سبقت بگیرید. از صحبت های طولانی اش اظهار خستگی نکنید، زیرا عالم مثل درخت خرما است باید منتظر باشید تا چه زمانی خرمائی از او برای شما ساقط شود و منفعت عالم به شما برسد.

عالم به منزلۀ روزه دار جهاد کنندۀ در راه خدا است، و هرگاه عالمی از دنیا برود، شکافی در اسلام ایجاد می شود که تا روز قیامت جبران نخواهد شد و هفتاد هزار فرشتۀ مقرّب، (جنازة) طالب علم را مشایعت کنند.

خصال 2/504

چهارم: و در احترام به استاد خویش _ اگر چه فاسق باشد _ نهایت دقّت را بنماید:

قال علی علیه السلام:

ثلاث لایستحی منهن: خدمة الرجل ضیفه، و قیامه عن مجلسه لأبیه و معلمه و

ص:24

طلب الحق و ان قل.

حضرت علی علیه السلام فرمودند:

سه چیز است که حیاء در آنها مورد ندارد:

1. به مهمانِ خود، خدمت کردن.

2. برخاستن از محلِ نشستن، به احترام پدر و آموزگارِ خود.

3. مطالبۀ حق، هر چند کم باشد.

غرر و درر /164

قال النبی صلی الله علیه و آله:

اکرم الاستاذ و ان کان فاسقاً.

پیامبر صلی الله علیه و آله فرمودند:

به استاد احترام بگذارید، هر چند فاسق باشد.

غوالی الدرر، کلمه 38

پنجم: هم طالب علم و هم سایر مردم _ که از طلب علم محرومند _ بایستی همواره از عالم که روشنگر راه دنیا و آخرت است، تبعیت نمایند، آنها را ترک ننمایند و الا باید منتظر بلاهای متناسب با این عمل زشت، باشند:

قال النبی صلی الله علیه و آله:

اتبعوا العلماء فانّهم سُرُج الدنیا و مصابیح الاخرة.

پیامبر صلی الله علیه و آله فرمودند:

از دانشمندان مذهبی پیروی کنید زیرا ایشان چراغ های دنیا و راهنمایان آخرت اند.

غوالی الدرر، کلمه 8

قال رسول الله صلی الله علیه و آله:

اکرموا العلماء فانهم ورثة الانبیاء فمن اکرمهم فقد اکرم الله و رسوله.

رسول گرامی 9 فرمودند:

دانشمندان را احترام کنید چرا که آنان وارث پیامبران هستند، پس کسی که علما را احترام کند مثل این است که خدا و پیغمبرش را احترام کرده

ص:25

است.

نهج الفصاحه /84

قال رسول الله صلی الله علیه و آله:

سیأتی زمان علی امتی یفرون من العلماء کما یفرّ الغنم من الذئب ابتلاهم الله بثلاثة اشیاء:

الأول یرفع البرکة من اموالهم و الثانی یسلط علیهم سلطان جائر و الثالث یخرجون من الدنیا بلا ایمان.

رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمودند:

به زودی بر امت من زمانی فرا رسد که از علما فرار کنند همچون فرارِ گوسفند از گرگ، خداوند هم آنان را به سه بلای بزرگ مبتلا کند:

اول: برکت را از اموالشان بگیرد. دوم: حاکم ظالمی بر آنان مسلط نماید. سوم: بدون ایمان از دنیا بروند.

نوائب الدهور /208

قال النبی صلی الله علیه و آله:

سیأتی زمان علی امّتی لا یعرفون العلماء الا بثوب حسن و لایعرفون القرآن الا بصوت حسن و لایعبدون الله الا فی شهر رمضان فاذا کان کذلک سلط الله علیهم سلطاناً لاعلم له و لا حلم له و لا رحم له.

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود:

به زودی بر امتم زمانی خواهد رسید که علماء و دانشمندان شناخته نمی شوند مگر به واسطۀ لباس خوب و به قرآن توجه نمی کنند مگر به آواز خوب (به معانی آن توجه ندارند) و خداوند را عبادت نمی کنند مگر در ماه مبارک رمضان، در نتیجه خداوند بر ایشان حاکمی مسلط گرداند که نه علم و نه بردباری و نه ترحمی داشته باشد.

لئالی 2/275

عبادتِ عالم، با فقه و فهم همراه است اما عبادت عامّی، از روی فهم نیست لذا:

1. طلب علم بر عبادت های بسیار مهم، برتری می یابد.

2. حتی یک ساعت مذاکرۀ علمی از عبادات پر ارزشی همچون نماز مستحب و جهاد برتر است.

3. وجود یک عالم برتر از هزار عابد و زاهد می شود.

4. و تمامی کارهای عالم بر عابد برتری می یابد عبادت عالم بر عبادت عابد و حتی خواب عالم بر عبادتِ عابدِ فاقدِ علم!

قال النبی صلی الله علیه و آله:

من تعلّم حدیثین ینفع بهما او لیعلمهما بغیره فینتفع بهما کان خیراً له من عبادة ستین سنة.

رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود:

کسی که دو حدیث بیاموزد که از آنها نفع ببرد یا اینکه دو حدیث به کسی بیاموزد که از آنها نفع ببرد بهتر است برای او از شصت سال عبادت.

لئالی 2/284

قال رسول الله صلی الله علیه و آله:

من طلب العلم فهو کالصائم نهاره القائم لیله و انّ باباً من العلم یتعلمه الرجل خیر له من ان یکون له ابوقبیس ذهباً فأنفقه فی سبیل الله.

حضرت رسول صلی الله علیه و آله فرمودند:

طالب علم همچون روزه دارِ شب زنده دار است.

و همانا یاد دادنِ یک باب از علم برای شخص (تعلیم دهنده) بهتر از این است که کوهی از طلا به بلندی کوه ابوقبیس را در راه خدا، انفاق نماید.

منیة المرید /23

قال رسول الله صلی الله علیه و آله:

جلوس ساعة عند العالم فی مذاکرة العلم أحبّ الی الله تعالی من مأة ألف رکعة تطوعاً و مأة ألف تسبیحة و من عشرة الاف فرس یغزو بها المؤمن فی سبیل

ص:27

الله.

پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمودند:

یک ساعت نزد عالم نشستن و مذاکرۀ علمی نمودن، نزد خدا دوست تر است از هزار رکعت نماز مستحبی گزاردن، و صد هزار تسبیح گفتن، و نیز بهتر است از مهیّا کردن ده هزار اسب برای مؤمن که به وسیلۀ آنها در راه خدا جهاد نماید.

ارشاد القلوب /266

عن ابی عبدالله علیه السلام قال:

عالم افضل من الف عابد و الف زاهد.

و العالم ینتفع بعلمه خیر و افضل من عبادة سبعین الف عابد.

امام صادق علیه السلام فرمودند:

فضیلت یک نفر عالم بیش از هزار عابد و هزار زاهد است.

و دانشمندی که مردم از علمش بهره برند، پاداش و ارزشش بیش از عبادت هفتاد هزار سال عابد است. (زیرا عبادت عابد فقط برای شخص عابد مفید است ولی از علم و دانش عالم هم خود عالم و هم مردم بهره می برند).

ثواب الاعمال /294

قال ابوعبدالله علیه السلام:

رکعة یصلیها الفقیه افضل من سبعین رکعة یصلیها العابد.

امام صادق علیه السلام فرمود:

یک رکعت نماز فقیه افضل از هفتاد رکعت نماز عابد است.

لئالی 2/263

قال رسول الله صلی الله علیه و آله:

یا علی نوم العالم افضل من الف رکعة یصلیها العابد.

رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمودند:

ای علی خواب عالم افضل است از هزار رکعت نماز عابد.

و فرمود:

ص:28

نوم العالم لیلة افضل من عبادة سبعین سنة.

خواب عالم یک شب افضل از عبادت هفتاد سالۀ عابد است.

لئالی 2/263

اکنون به خوبی در می یابیم که آنچه به کار، ارزش می دهد، نیک انجام دادنِ آن است نه زیاد انجام دادنش.

و آنچه قیمتِ مردم را نزد خداوند بالا می برد، علم آنها است. آنکه عالم تر است گرانبهاتر است. و با عنایت به همین «ارزش» است که شیطان به مرگ عالم خشنود می شود بیش از آنچه از مرگ مؤمنین دیگر خوشحال می شود. چرا که در گذشتِ عالم سبب شکاف در دین می شود (نه فوت عامی) که هیچ چیز جای آن را نمی گیرد، و این نیز به دلیل آن است که عالم همچون زنده ای است بین مردگان.

قال رسول الله صلی الله علیه و آله:

اکثر الناس قیمة اکثرهم علماً.

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمودند:

علم و دانش هر کس که بیشتر است، قیمت و ارزش او هم زیادتر است.

نهج الفصاحه /83

قال علی علیه السلام:

ما من احد یموت من المؤمنین احبّ الی ابلیس من موت فقیه.

حضرت علی علیه السلام فرمود:

مرگ هیچ مؤمنی به اندازۀ مرگ فقیه و عالم، شیطان را خشنود نخواهد کرد.

لئالی 2/274

قال علی علیه السلام:

موت العالم ثلمة فی الاسلام لا یسدّها شیء.

حضرت علی علیه السلام فرمود:

مرگ عالم موجب شکافی خواهد شد که در حصار اسلام پدید می آید و هیچ چیز آن را پُر و جبران نخواهد کرد.

(اسلام تشبیه به شهر و علماء تشبیه به حصار آن شده اند زیرا همان طور

ص:29

که حصار موجب جلو گیری از خطر دشمن در داخل شهر می شود همین طور علما مانع خطر در دین اسلام هستند.)

لئالی 2/274

قال رسول الله صلی الله علیه و آله:

العالم بین الجهال کالحیّ بین الأموات.

حضرت رسول صلی الله علیه و آله فرمودند:

شخص دانشمند در میان نادانان، همچون زنده ای است میان مردگان.

بحار الانوار 1/172 حدیث 25

من کلام له علیه السلام لکمیل بن زیاد النخعی:

یا کمیل بن زیاد هلک خزان الاموال و هم احیاء و العلماء باقون مابقی الدهر اعیانهم مفقودة و امثالهم فی القلوب موجودة.

از فرمایشات حضرت علی علیه السلام به کمیل این است:

ای کمیل بن زیاد! گردآورندگان دارایی ها تباه شده اند در حالی که زنده هستند. و دانشمندان پایدار می باشند چندان که روزگار برقرار است؛ وجودشان (از این جهان) گم شده است اما صورت هایشان در دل ها موجود است.

نهج البلاغه /1156

قال رسول الله صلی الله علیه و آله:

ثلاثة یشفعون الی الله (عزوجلّ) فیشفعون:

الأنبیاء ثم العلماء ثم الشهداء.

رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود:

سه شخص از خدای (عزوجلّ) شفاعت می کنند و شفاعت آنان پذیرفته است: پیغمبران، سپس دانشمندان و سپس شهیدان.

خصال 1/156 حدیث 197

عن ابی عبدالله علیه السلام قال:

ثلاثة یشکون الی الله (عزوجلّ): مسجد خراب لایصلی فیه اهله، و عالم بین جهّال، و مصحف معلّق قد وقع علیه غبار لایقرء فیه.

امام صادق علیه السلام فرمودند:

سه چیز شکایت به نزد خدای (عزوجلّ) برند:

1. مسجد ویرانی که مردمش (اهل محل) در آن نماز نمی خوانند.

2. دانشمندِ گرفتار در میان نادانان (که به او رجوع نمی کنند).

3. قرآن رها شده که گرد بر آن نشسته و کسی آن را قرائت نمی کند.

خصال 1/ باب 3، ص 142، حدیث 163

قال النبی صلی الله علیه و آله:

من تعلمتُ منه حرفاً صرت له عبداً.

پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود:

از هر کس که حرفی بیاموزم (گویا) بنده اش شده ام.

بحار 77/165

از این فرمایش پیامبر مقام مهمّ آموزگار و استاد از طرفی و وظیفۀ دانش آموز نسبت به استاد از سوئی دیگر روشن می شود.

عن النبی صلی الله علیه و آله انه قال:

اذا قال المعلم للصبی قل بسم الله الرحمن الرحیم فقال الصبی بسم الله الرحمن الرحیم کتب الله براءة للصبی و براءة لابویه و براءة للمعلم.

ص:31

پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود:

هرگاه معلم به دانش آموز بسم الله الرحمن الرحیم را یاد بدهد خداوند به عنوان پاداش برای معلم و دانش آموز و پدر و مادر دانش آموز، دوری از آتش جهنم را (در مورد آنان) بر خود واجب می نماید.

مجمع البیان 1/18 _ 19

قال رسول الله صلی الله علیه و آله:

اذا مات الرجل انقطع عمله الا من ثلاثه:

صدقة جاریة و علم ینتفع به و ولد صالح یدعو له.

رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمودند:

اعمال هر فرد، با مرگِ وی پایان می پذیرد، مگر در سه مورد:

1. صدقۀ جاریه (مانند تألیف کتاب دینی).

2. علمی که مردم از آن بهره مند شوند.

3. فرزند نیکوکاری که برای او دعا نماید.

ارشاد القلوب /12

قال رسول الله صلی الله علیه و آله:

المؤمن اذا مات و ترک ورقة واحدة علیها علم، تکون تلک الورقة یوم القیامة ستراً فی ما بینه و بین النار و اعطاه الله تبارک و تعالی بکل حرف مکتوب علیها مدینة أوسع من الدنیا سبع مرات.

و ما من مؤمن یقعد ساعة عند العالم، الا ناداه ربه (عزوجلّ): جلست الی حبیبی! و عزّتی و جلالی لأسکنتک الجنّة معه و لاابالی.

رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمودند:

هر مؤمنی که بمیرد و یک برگ کاغذ از او بماند که دانشی بر آن ثبت باشد، آن ورقه، در روز قیامت پرده و حاجبی میان او و دوزخ خواهد بود و خداوند تبارک و تعالی به هر حرفی که در آن ورقه نوشته شده است، شهری به او دهد که هفت برابر دنیا باشد.

و مؤمنی که یک ساعت نزد عالمی بنشیند، پروردگارش ندا کند: نزد حبیبم نشستی! به عزت و جلالم سوگند، تو را با او ساکن بهشت کنم و

ص:32

باک ندارم.

امالی صدوق، مجلس 10، حدیث 3، ص 41-40

قال علی علیه السلام:

من مات و میراثه الدفاتر و المخابر وجبت له الجنة.

حضرت علی علیه السلام فرمود:

کسی که بمیرد و میراث او، تألیف کتاب و اخبار (و روایات) باشد بهشت بر او واجب گردد.

لئالی 2/274

به همان نسبت که به عالم بها داده شده، از او نیز خواسته شده که:

1. بدون علم به چیزی، اظهارنظر نکند.

2. جائی که أعلم هست، او سخنی نگوید.

3. مواظب لغزش های خود باشد چرا که به واسطۀ آن تمامی مردم در معرض خطر قرار می گیرند.

4. به فسق رو نیاورد چرا که تحمّل عالم فاسق بر جامعه دشوار و بر پیامبر کمرشکن است.

5. همواره در طلب خوبی ها بکوشد که هر عمل نیکی از او سر بزند، پرارزش تر است تا از دیگران.

6. به علم خود عمل کند.

7. نسبت به نشر علم خود _ خصوصاً در موارد بدعت ها _ بکوشد که نشر علم زکات آن است.

قال رسول الله صلی الله علیه و آله:

من افتی الناس بغیر علم لعنته ملائکة السماء و الأرض.

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمودند:

کسی که بدون علم و یقین فتوی دهد (و در امور دین اظهارنظر نماید) فرشتگانِ آسمان و زمین، او را لعن می کنند.

تحف /41

ص:33

عن ابی عبدالله الصادق علیه السلام:

من دعا الناس الی نفسه و فیهم من هو أعلم منه فهو مبتدع ضالّ.

حضرت صادق علیه السلام فرمود:

کسی که مردم را به طرف خود بخواند (سؤالات خود را از من نمائید) و حال آنکه در بین مردم، عالم تر از او باشد، چنین کسی بدعت گزار و گمراه است.

تحف /375

قال امیرالمؤمنین علیه السلام:

زلّة العالم کانکسار السفینة تفرق و یفرق من فیه.

حضرت علی علیه السلام فرمودند:

لغزش عالم مانند شکستن کشتی است که هم خود غرق می شود و هم کسانی که در آن هستند در معرض نابودی و غرق هستند.

لئالی 2/282

قال النبی صلی الله علیه و آله:

قصم ظهری رجلان من امتی: عالم فاسق و زاهد جاهل فالزهد بلا علم باطل و العلم بلا زهد عاطل.

رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمودند:

دو شخص از امتم کمرم را شکسته اند: دانشمند گناهکار و زاهد نادان زیرا زهد بدون زهد باطل است و دانش بدون علم بی فایده.

لئالی 2/282

قال رسول الله صلی الله علیه و آله:

صنفان من امتی اذا صلحا صلحت امّتی و اذا فسدا فسدت امّتی.

 قیل یا رسول الله! و من هما؟

قال: الفقهاء و الامراء.

رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمودند:

دو طائفه از این امت هستند که اگر صالح باشند همۀ امتم نیکوکار

ص:34

می گردند و اگر فاسد شوند همۀ امتم فاسد می شوند.

عرض شد: ای رسول خدا صلی الله علیه و آله، آن دو طائفه کدامند؟

فرمود: دانشمندان دینی و فرمانروایان.

خصال 1/ باب 2، ص 37، حدیث 12

قال امیرالمؤمنین علیه السلام:

ستة اشیاء حسن ولکنها من ستة احسن:

العدل حسن و هو من الامراء أحسن، و الصبر حسن و هو من الفقراء أحسن، و الورع حسن و هو من العلماء أحسن، و السخاء حسن و هو من الاغنیاء أحسن، و التوبة حسن و هی من الشباب أحسن، و الحیاء حسن و هو من النساء أحسن، و امیر لا عدل له کغمام لا غیث له و فقیر لا صبر له کمصباح لا ضوء له و عالم لا ورع له کشجرة لا ثمرة لها و غنی لاسخاء له کمکان لا نبت له و شاب لا توبة له کنهر لا ماء له و امرأة لا حیاء لها کطعام لا ملح له.

امیرالمؤمنین علیه السلام فرمودند:

شش چیز خوبند؛ اما اگر از شش شخص سر بزند بهتر است:

عدالت خوب است اما از حکمرانان خوب تر؛ صبر و شکیبایی خوب است اما از مستمندان بهتر؛ تقوای شدید خوب است اما از دانشمندان خوب تر؛ سخاوت، خوب است، و از ثروتمندان بهتر، توبه نیکو است، و از جوانان نیکوتر؛ حیاء خوب است اما از زنان خوب تر است.

فرمانروای بی عدالت، همچون ابر بی باران است، تهیدست بی صبر همچون چراغ بی نور است. دانشمند بی تقوی همچون درخت بی میوه است. ثروتمند بی سخاوت مثل زمین بی گیاه است. جوانی که از گناه توبه نکند مثل نهری است که آب نداشته باشد. زن بی حیا، مانند غذای بی نمک است.

الاثنی عشریه /231

قال علی علیه السلام:

ص:35

قوام الدنیا باربعة: بعالم مستعمل لعلمه و بغنی باذل لمعروفه و بجاهل لایتکبر ان یتعلم و بفقیر لایبیع آخرته بدنیا غیره.

و اذا عطل العالم علمه و امسک الغنی معروفه و تکبّر الجاهل أن یتعلم و باع الفقیر آخرته بدنیا غیره فعلیهم الثبور.

امام علی علیه السلام فرمودند:

دنیا به واسطۀ چهار کس بر پا است: اول _ به عالم و دانشمندی که به علم خود عمل کند. دوم _ به ثروتمندی که به وظیفۀ خود (در بخشش مال خود) عمل کند. سوم _ به جاهل و نادانی که از یاد گرفتن، تکبر نورزد. چهارم _ به مستمندی که آخرت خود را به دنیای دیگری نفروشد.

 و هرگاه عالم به علم خود عمل نکرد و ثروتمند از بخشش ثروت خود دست کشید و نادان از یادگیری تکبر کرد و مستمند آخرتش را به دنیای دیگران فروخت، پس سرنوشتشان هلاکت و خسران خواهد بود.

تحف /222

قال علی علیه السلام:

رواة العلم کثیر و رعاته قلیل.

حضرت علی علیه السلام فرمودند:

راویان دانش بسیارند و رعایت کنندگانش کم.

نهج البلاغه /826

قال رسول الله صلی الله علیه و آله:

اذا ظهرت البدع فی امّتی فلیظهر العالم علمه فمن لم یفعل فعلیه لعنة الله.

حضرت رسول صلی الله علیه و آله فرمودند:

آن زمان که بدعت ها در امت من ظاهر شوند، عالِم باید علم خود را آشکارا بیان کند. اگر نکند، لعنت خدا بر او خواهد بود.

اصول کافی 1/94

قال رسول الله صلی الله علیه و آله

یا علی! ثلاث من حقایق الایمان: الانفاق من الاقتار، و انصافک الناس من نفسک و بذل العلم للمتعلّم.

ص:36

حضرت رسول صلی الله علیه و آله به امیرالمؤمنین علیه السلام فرمودند:

سه چیز از حقیقت ایمان است:

1. بخشش در حال بی بضاعتی.

2. گذشت و انصاف با مردم.

3. بخشش علم برای فراگیرندۀ آن.

مکارم / 294

قال علی علیه السلام:

زکاة العلم نشره.

حضرت علی علیه السلام فرمودند:

زکات علم (رشد و افزونی علم) با انتشار آن است.

غرر و درر /178

این مبحث را با ذکر چند حدیث در مورد حفظ چهل حدیث به پایان می بریم به آن امید که در «عمل»، حافظ آن احادیث باشیم.

قال النبی صلی الله علیه و آله:

من حفظ من امتی اربعین حدیثا یطلب بذلک وجه الله و الدار الآخرة یحشره یوم القیامة مع النبیین و الصدیقین و الشهداء و الصالحین «و حسن اولئک رفیقا» و بعثه الله یوم القیامة عالما و لم یعذبه.

پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود:

هر کس از امّت من چهل حدیث از بر کُند خالصاً لوجه الله، خداوند در روز قیامت، او را عالم و با پیغمبران و صدیقین و شهداء و خوبان محشور نماید «و اینها چه خوب مصاحبانی هستند» و خداوند در روز قیامت او را عذاب نخواهد کرد.

لئال 2/248

قال النبی صلی الله علیه و آله:

من حفظ علی امتی اربعین حدیثا من سنتی ادخلته یوم القیامة فی شفاعتی.

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمودند:

ص:37

هر کس از امت من چهل حدیث از سُنّتم حفظ کند، در روز قیامت او را مورد شفاعتم قرار خواهم داد.

بحار الانوار 2/153_158 (با الفاظ مختلف)

قال النبی صلی الله علیه و آله:

من نقل عنّی الی من لم یلحقنی من امتی اربعین حدیثاً کتب فی زمرة العلماء و حشر فی جملة الشهداء.

پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود:

کسی که چهل حدیث از من برای کسانی از امتم که مرا درک نکرده اند نقل کند، نام او در جمع علماء ثبت، و با شهداء محشور خواهد شد.

لئالی 2/248

قال رسول الله صلی الله علیه و آله:

من حفظ من امتی اربعین حدیثا مما یحتاجون الیه من امر دینهم بعثه الله یوم القیامة فقیها عالما.

رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمودند:

هر کس از افراد امت من چهل حدیث از آنچه مردم در کار دینشان به آن نیازمند می باشند، حفظ و نگهداری کند خداوند در روز قیامت او را فقیهی دانشمند برانگیزد.

خصال 2/ باب 40، ص 541، حدیث 15

ص:38

ص:39

ج: قرآن دارای ظاهری بسیار ساده و آسان و در عین حال باطنی عمیق و پرمعنی می باشد.

قال النبی صلی الله علیه و آله:

جمیع سور القرآن مأة و اربع عشرة سورة و جمیع آیات القرآن ستة آلاف آیة و مائتا آیة وست و ثلاثون آیة و جمیع حروف القرآن ثلاث مأة الف حرف و واحد و عشرون الفا و مائتان و خمسون حرفا.

پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود:

تمام سوره های قرآن یکصد و چهارده سوره و تمام آیات قرآن شش هزار و دویست و سی و شش آیه و تمام حروف قرآن سیصد و بیست و یک هزار و دویست و پنجاه حرف می باشد.

لئالی 3/316

عن جابر عن ابی جعفر علیه السلام انّه قال:

لکل شیی ربیع و ربیع القرآن شهر رمضان.

جابر جعفری گوید: امام باقر علیه السلام فرمودند:

هر چیز را بهاری است و بهار قرآن، ماه مبارک رمضان است.

ثواب الاعمال /232

عن حفص بن غیاث قال:

قلت للصادق جعفربن محمد علیه السلام أخبرنی عن قول الله (عزوجلّ): «شهر رمضان الذی انزل فیه القرآن» کیف انزلَ القرآن فی شهر رمضان و انما انزل القرآن فی مدة عشرین سنة اوله و اخره؟

فقال علیه السلام: انزل القرآن جملة واحدة فی شهر رمضان الی بیت المعمور ثم أنزل من البیت المعمور فی مدة عشرین سنة.

حفص بن غیاث گوید:

به امام صادق علیه السلام عرض کردم: در مورد گفتۀ خدای (عزوجلّ) که می فرماید: «ماه رمضان که در آن قرآن نازل شده» مرا آگاه ساز که چگونه قرآن در ماه رمضان نازل شده در حالی که قرآن در طول بیست سال از اول تا

ص:41

آخرش نازل شده؟ فرمود:

همۀ قرآن در ماه رمضان به بیت المعمور نازل شده و در مدت بیست سال، از بیت المعمور نازل شده است.

امالی، مجلس 15 حدیث 5

عن ابی عبدالله علیه السلام:

نزل القرآن بایاک اعنی و اسمعی یا جاره.

حضرت صادق علیه السلام فرمودند:

قرآن مانند این ضرب المثل عربی نازل شده که گویند «ایاک اعنی واسمعی یا جاره» یعنی به تو می گویم ولی ای همسایه، تو گوش کن.

اصول کافی 2/631

حضرت صادق علیه السلام فرمودند:

قرآن از بین نخواهد رفت همانطوری که شب و روز و آفتاب و ماه در جریان هستند قرآن هم در جریان است، و آن بر آخرینِ ما (حضرت مهدی عجل الله فرجه) همانگونه جاری است که بر اولینِ ما (حضرت علی علیه السلام ) جاری است.

تفسیر البیان /31

عن الزهری قال سمعت علی بن الحسین علیه السلام یقول:

آیات القرآن خزائن فکلّما فتحت خزانة ینبغی لک أن تنظر ما فیها.

زهری گوید: شنیدم که امام سجاد علیه السلام می فرمود:

آیات قرآن گنج هایی هستند که هر وقت گنجی باز شد (آیه ای تلاوت شد) سزاوار است که با دقت در آن نظر افکنی.

به عبارت دیگر همان طور که هر زمان درب گنج و خزانه برای انسان باز می شود به سکه های گوناگون آن کاملاً دقت می نماید، آیه های قرآن هم باید با دقت کامل مورد بررسی قرار گیرند.

اصول کافی 2/609

به دلیل عظمت و بزرگی قرآن است که بدون علم نباید در آن اظهارنظر نمود:

روی عن ابن عباس عن النبی صلی الله علیه و آله:

من قال فی القرآن بغیر علم فلیتبوء مقعده من النار.

از ابن عباس روایت شده که پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود:

هر کس بدون علم در قرآن اظهارنظر کند جایگاه او در جهنم خواهد بود.

مجمع البیان 1/9

قال رسول الله صلی الله علیه و آله:

ما آمن بالقرآن من استحل حرامه.

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمودند:

کسی که حرامِ قرآن را حلال بشمارد، به قرآن ایمان نیاورده است.

ص:43

تحف /56

برای او بالا ببرد.

و هر کس یک حرف از آن در حال ایستاده در نمازش بخواند خداوند در برابر یک حرف صد حسنه برایش بنویسد. و صد گناه از او محو کند و صد درجه برایش بالا برد و هر کس آن را ختم کند یک دعای اجابت شده ای نزد خداوند دارد چه تأخیر افتد و چه همان زمان به او بدهند.

گوید: عرض کردم قربانت گردم: همۀ قرآن را ختم کند؟

فرمود: همۀ قرآن را ختم کند.

کافی 2/612 ح6

روی:

ان النظر الی الکعبة عبادة و النظر الی الوالدین عبادة و النظر الی المصحف من غیر قراءة عبادة و النظر الی وجه العالم عبادة و النظر الی آل محمد عبادة.

در روایت آمده است:

نگاه کردن به کعبه عبادت است، نگریستن والدین عبادت، نظر به قرآن بدون قرائت نیز عبادت و نگاه به صورت عالم و (سادات) آل محمد نیز عبادت است.

وسائل الشیعه 8/620 حدیث 1

عن اسحاق بن عمّار عن ابی عبدالله علیه السلام:

قال قلت له: جعلت فداک انّی احفظ القرآن علی ظهر قلبی فاقرءه علی ظهر قلبی أفضل او انظر فی المصحف؟

قال فقال لی: بل اقرءه و انظر فی المصحف فهو افضل؛ اما علمت انّ النظر فی المصحف عبادة؟!

اسحاق بن عمار گوید:

به حضرت صادق علیه السلام عرض کردم: قربانت گردم من قرآن را حفظ دارم، آن را از حفظ بخوانم بهتر است یا از روی قرآن؟

فرمود: بلکه از روی قرآن بخوان که بهتر است؛ آیا ندانسته ای که نگاه کردن در قرآن، (خود) عبادت است.

ص:45

کافی 2/614 حدیث 5

عن ابی عبدالله علیه السلام قال:

من قرء القرآن فی المصحف متع ببصره و خفف عن والدیه و ان کانا کافریْن.

حضرت صادق علیه السلام فرمود:

هر که قرآن را از روی آن بخواند، از دیدگان خود بهره مند شود و سبب سبک شدن عذاب پدر و مادرش گردد اگر چه آن دو، کافر باشند.

کافی 2/613 حدیث 1

عن النبی صلی الله علیه و آله انه قال:

افضل العبادة قراءة القرآن

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمودند:

خواندن قرآن، بهترین عبادت است.

مجمع البیان 1/15

قال رسول الله صلی الله علیه و آله:

یا سلمان علیک بقرائة القرآن! فان قراءة القرآن کفارة للذنوب و ستر من النار و امان من العذاب و یکتب لمن یقرأهُ بکل آیة ثواب مأة شهید و یعطی بکل سورة ثواب نبی و ینزل علی صاحبه الرحمة و یستغفر له الملائکة و اشتاقت الیه الجنة و رضی عنه المولی

و انّ المؤمن اذا قرء القرآن نظر الله الیه بالرحمة، و اعطاه بکل آیة الف حور، و اعطاه بکل حرف نوراً علی الصراط، فاذا ختم القرآن اعطاه الله ثواب ثلاثمائة و ثلاثة عشر نبیاً بلغوا رسالات ربّهم، و کأنّما قرأ کلّ کتاب انزل الله علی انبیائه، و حرّم الله جسده علی النار، و لایقوم من مقامه حتّی یغفر الله له و لأبویه.

رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمودند:

ای سلمان، بر تو باد به خواندن قرآن، زیرا خواندن قرآن کفارۀ گناهان و مانعی از آتش جهنم و امان از عذاب است و ثواب هر آیه که انسان بخواند برابر است با ثواب و اجر صد شهید، و برای هر سوره ثواب یک پیغمبر و موجب نزول رحمت و استغفار ملائکه خواهد بود.

بهشت مشتاق او، و خداوند از او راضی خواهد بود.

ص:46

وآنگاه که مؤمن قرآن تلاوت نماید خداوند با نظر رحمت به او بنگرد و در مقابل هر آیه، هزار حورالعین به او عطا کند و به ازاء هر حرف، نوری بر صراط به او عطا کند. و اگر قرآن را ختم کند در مقابل آن، خداوند ثواب سیصد و سیزده پیغمبر که رسالات پروردگارشان را رسانده باشند، عطا کند و مثل این است که تمام کتب آسمانی را قرائت کرده باشد و خداوند بدن او را بر آتش حرام کند و از جای خود برنخیزد مگر آنکه گناهان او و پدر و مادر او را بیامرزد.

بحار 92/17 _ 18

عن ابی عبدالله علیه السلام قال: قال امیرالمؤمنین علیه السلام:

البیت الذی یقرء فیه القرآن و یذکر الله (عزوجلّ) فیه تکثر برکته و تحضره الملائکة و تهجره الشیاطین و یضیئ لاهل السماء کما یضیئ الکواکب لاهل الارض.

و انّ البیت الذی لا یقرء فیه القرآن و لا یذکر الله (عزوجلّ) فیه تقلّ برکته و تهجره الملائکة و تحضره الشیاطین.

حضرت صادق علیه السلام فرمود که امیرالمؤمنین علیه السلام فرمودند:

خانه ای که در آن قرآن تلاوت شود و در آن، خدای (عزوجلّ) یاد شود؛ برکتش فراوان گردد و فرشتگان به سوی آن سرازیر شوند و شیاطین از آن دور شوند. چنین منزلی برای اهل آسمان می درخشد چنانکه ستارگان برای زمینیان می درخشند.

و خانه ای که قرآن در آن تلاوت نشود برکتش کم شود و فرشتگان از آن دور شوند و شیاطین در آن حاضر گردند.

کافی 2/610، حدیث 3

رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود:

وقتی که انسان در موقع خوابیدن «بسم الله الرحمن الرحیم» بگوید خداوند (عزوجلّ) به ملائکه اش می فرماید: نَفَس های او را تا صبح حسنه بنویسید (به اندازۀ نَفَس های او حسنه برایش ثبت می شود).

لئالی 3/337

عن ابی عبدالله علیه السلام قال:

من قرء انا انزلناه فی فریضة من فرائض الله نادی مناد: یا عبدالله غفرالله لک ما مضی! فاستأنف العمل.

امام صادق علیه السلام فرمودند:

هر کس در یکی از نمازهای واجب خود سورۀ انا انزلناه را قرائت کند منادی حق ندا در دهد: ای بندۀ خدا! خداوند گناهان پیشین تو را بیامرزد (آمرزید) عمل را از سر گیر.

ثواب الاعمال /279

عن ابی عبدالله علیه السلام قال:

من قرأ فی یومه او لیلته «اقرء باسم ربّک» ثم مات فی یومه او لیلته مات شهیداً و بعثه الله شهیداً و احیاه شهیداً و کان کمن ضرب بسیفه فی سبیل الله مع رسول الله صلی الله علیه و آله.

امام صادق علیه السلام فرمودند:

هر کس سورۀ «اقرء باسم ربک» (سورۀ علق) را در روز یا شب قرائت کند و در آن روز یا شب از دنیا برود، شهید مرده باشد و خداوند او را شهید برانگیزد و شهید زنده گرداند و مانند کسی باشد که در رکاب پیغمبر صلی الله علیه و آله با شمشیر خویش در راه خدا جهاد کرده باشد.

ثواب الاعمال /278

عن سلمة بن محرز قال: سمعت ابا جعفر علیه السلام یقول:

من لم یبرءه الحمد لم یبرءه شیئ.

سلمة بن محرز گوید: شنیدم حضرت امام باقر علیه السلام فرمود:

ص:48

کسی که سورۀ حمد او را شفا ندهد هیچ چیزی بهبودی اش ندهد.

کافی 2/626 حدیث 22

عن ابی بصیر عن ابی عبدالله علیه السلام قال:

انّ لکلّ شیئ قلباً و انّ قلب القرآن «یس».

من قرأها قبل ان ینام او فی نهاره قبل أن یمسی کان فی نهاره من المحفوظین و المرزوقین حتی یمسی.

و من قرأها فی لیلِهِ قبل أن ینام و کّل الله به الف ملک یحفظونه من شرّ کلّ شیطان رجیم و من کلّ افة و ان مات فی یومه أدخله الله به الجنة.

از ابابصیر روایت شده است که حضرت صادق علیه السلام فرمودند:

براستی برای هر چیز قلبی است و قلب قرآن، سورة یس است.

هر کس آن را قبل از خواب بخواند یا در روز قبل از آنکه شام شود تلاوت کند، در آن روز از حفظ شدگان و بهره مندان باشد تا شام کند.

و هر کس در شبش قبل از اینکه بخوابد آن را تلاوت کند خداوند، (لااقل)(1) هزار فرشته بر او بگمارد تا او را از شرّ بدی هر شیطانِ رانده شده و از شرّ هر آسیب حفظ کنند و هرگاه در همان روز بمیرد خداوند او را وارد بهشت گرداند.

ثواب الاعمال /249 - 250

عن ابی عبدالله علیه السلام قال:

 من قرء سورة الکهف کل لیلة جمعة لم یمت الا شهیداً و یبعثه الله مع الشهداء و وقف یوم القیامة مع الشهداء

امام صادق علیه السلام فرمودند:

کسی که هر شب جمعه سورۀ کهف را تلاوت نماید، نمیرد مگر شهید و خداوند او را با شهداء برانگیزد و در آن روز در صف شهداء قرار بگیرد.

ثواب الاعمال /242

ص:49

عن ابی عبدالله علیه السلام قال:

ما من عبد یقرء اخر الکهف الا تیقظ فی الساعة التی یرید.

امام صادق علیه السلام فرمودند:

هر کس آیۀ آخر سورۀ کهف را بخواند (قل انما انا بشر مثلکم...) هر ساعت که اراده کند بیدار خواهد شد.

کافی 2/632 حدیث 21

چنین لباسی ندیده باشد.»

سپس با دست خود به کتف من زد و گفت:

فرزندم، اگر قدرت آن را داری که پدر و مادر خود را به حله های بهشتی بپوشانی این کار را انجام بده (با تعلیم قرآن به فرزند خود).

مجمع البیان 1/9

عبدالرحمن سلمی که در مدینه معلم قرآن بود به یکی از کودکان امام حسین علیه السلام سورۀ حمد را تعلیم کرد. حضرت در مقابل این عمل جوائزی به او مرحمت فرمود که همه بزرگ و چشمگیر بودند.

اولاً دستور داد دهان معلم را پر از دُرّ کردند.

ثانیاً هزار دینار وجه نقد به او عطا فرمود.

ثالثاً هزار حلّۀ گرانبها در اختیارش گذاشتند.

از این جوائز بزرگ که سید الشهداء علیه السلام در مقابل تعلیم یک سورۀ قرآن به معلم فرزندش داده بعضی از مردم اعتراض داشتند. حضرت در جواب اعتراضات مردم جمله ای فرمود که ارزش آن از تمام جوائز بیشتر بود، فرمود:

این یقع ما قدمته ممّا قد أعطی یعنی این پیشکش که من به معلم فرزندم در مقابل تعلیم قرآن تقدیم داشتم کجا، و آنچه او به فرزند من عطا کرده است کجا؟

بحارالانوار 44/191

  حملة القرآن المخصوصون برحمة الله المعلمون کلام الله المقربون الی الله من والاهم فقد والی الله و من عاداهم فقط عادی الله یدفع الله عن مستمع القرآن بلاء الدنیا و یدفع عن قارئ القرآن بلاء الآخرة.

یا حملة القرآن تحببوا الی الله بتوقیر کتابه یزدکم حبّاً و یحببکم الی عباده. 

پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمودند:

حاملان قرآن مورد رحمت خاص خدا و تعلیم دهندگان سخن خدا و مقرّبین درگاه خدا هستند کسی که ایشان را دوست بدارد خدا را دوست داشته و کسی که با ایشان دشمنی کند با خدا دشمنی کرده و خداوند از مستمع قرآن بلاء دنیا و از قاری قرآن بلاء آخرت را دفع خواهد کرد.

ای حاملان قرآن! نسبت به خدا دوستی کنید با احترام به کتابش؛ تا موجب شود خدا شما را زیاد دوست داشته باشد و محبوبیت شما نزد بندگان خدا زیادتر گردد.

قال علی علیه السلام:

من تمسک بنا لحق و من سلک غیر طریقنا غرق.

حضرت علی علیه السلام فرمودند:

کسی که به ما متمسک شد، به ما رسید و نجات یافت و کسی که غیر راه ما پیمود غرق شد و به هلاکت رسید.

غرر و درر، حدیث 7891، فهرست غرر ص 22

 قال علی علیه السلام:

الله الله فی ذریة نبیّکم لا تظلمن بین أظهرکم و أنتم تقدرون علی المنع عنهم.

حضرت علی علیه السلام فرمودند:

خدا را، خدا را در نظر بگیرید نسبت به اولاد پیغمبرتان! مبادا در حضور شما مظلوم واقع شوند و شما قدرت جلوگیری از ایشان داشته باشید.

تحف /198

قال رسول الله صلی الله علیه و آله:

من رزقه الله حبَّ الأئمة من أهل بیتی فقد أصاب خیر الدُّنیا و الآخرة، فلا یشکّنَّ أحدٌ أنّه فی الجنّة فإنَّ فی حبّ أهل بیتی عشرون خصلة، عشر منها فی

ص:52

الدُّنیا و عشر منها فی الآخرة، أمّا الّتی فی الدُّنیا فالزُّهد و الحرص علی العمل، والورع فی الدّین، و الرَّغبة فی العبادة، و التوبة قبل الموت، و النشاط فی قیام اللیل، و الیأس ممّا فی أیدی النّاس، و الحفظ لأمر الله و نهیه (عزوجلّ)، و التاسعة بغض الدُّنیا، و العاشرة السخا، و أمّا الّتی فی الآخرة فلا ینشر له دیوان، و لا ینصب له میزان، و یعطی کتابه بیمینه، و یکتب له براءة من النّار، و یبیّضُ وجهه، و یکسی من حلل الجنّة، و یشفّع فی مائة من أهل بیته، و ینظر الله (عزوجلّ) إلیه بالرَّحمة و یتوَّج من تیجان الجنّة، و العاشرة یدخل الجنّة بغیر حساب

فطویی لمحبّی أهل بیتی.

پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمودند:

کسی که خداوند دوستی اهل بیت مرا روزی او گرداند، به تحقیق که به خیر دنیا و آخرت دست یافته است. جای تردید برای احدی نیست که چنین کسی در بهشت است چرا که در دوستی اهل بیتم بیست خصلت و صفت پسندیده هست: ده تای آنها در دنیا و ده تا در آخرت.

ده صفت دنیوی: دل نبستن به دنیا، علاقۀ شدید به عمل، پارسائی شدید و فراوان در دین، روی آوردن به عبادت، توبۀ قبل از مردن، نشاط و شادابی در شب زنده داری، نومیدی از آنچه در اختیار مردم است، عمل به اوامر و ترک نواهی الهی، دشمنی دنیا و بخشش.

و اما ده تای آخرت: عدم انتشار دیوان عملش، عدم نصب ترازو برای سنجش اعمالش، اعطاء کتاب در دست راستش، نوشته شدنِ «دوری از آتش» برایش، نورانی شدن رویش، پوشیدن از لباس های بهشتی، شفاعت در حق صد نفر از خویشاوندانش، نظر رحمت خدا به او، تاجی از تاج های بهشتی بر سرش، داخل شدن در بهشت بدون حساب.

پس خوشا به حال دوست دارندۀ اهل بیتم.

خصال 2/515

عن ام سلمة زوجة النبی صلی الله علیه و آله قالت:

قال رسول الله فی مرضه الذی توفی فیه: ادعوا لی خلیلی.

ص:53

فارسلت عائشة الی ابیها. فلمّا جاء غطّی رسول الله صلی الله علیه و آله وجهه و قال: ادعوا لی خلیلی.

فرجع ابوبکر و بعثت حفصة الی ابیها. فلمّا جاء غطّی رسول الله صلی الله علیه و آله وجهه و قال: ادعوا لی خلیلی.

فرجع عمر. و أرسلت فاطمة سلام الله علیها الی علیّ علیه السلام . فلمّا جاء، قام رسول الله صلی الله علیه و آله فدخل ثمّ جلّل علیّاً بثوبه.

قال علیّ علیه السلام:  فحدّثنی بألف حدیث یفتح کلّ حدیث الف حدیث حتی عرقت و عرق رسول الله صلی الله علیه و آله فسال علیّ عرقه و تسال علیه عرقی.  

ام سلمه، همسر رسول خدا صلی الله علیه و آله گوید:

رسول خدا در همان بیماریش که جان سپرد فرمود: دوست مرا نزد من بخوانید.

پس عایشه کسی نزد پدرش فرستاد. چون ابوبکر آمد رسول خدا صلی الله علیه و آله روی خود پوشانید و فرمود: دوست مرا نزد من بخوانید.

ابوبکر بازگشت. آنگاه حفصه کسی نزد پدرش فرستاد. چون عمرآمد رسول خدا صلی الله علیه و آله روی خود را پوشانید و فرمود: دوست مرا نزد من بخوانید.

عمر هم بازگشت. آنگاه فاطمه سلام الله علیها کسی به نزد علی علیه السلام فرستاد. چون علی علیه السلام تشریف آورد رسول خدا صلی الله علیه و آله با احترام از جا برخاست و علی داخل شد و بعد رسول خدا صلی الله علیه و آله او را به زیر جامۀ خود کشید.

علی علیه السلام فرماید: رسول خدا صلی الله علیه و آله هزار حدیث به من فرمود که از هر حدیث، هزار حدیث دیگر می جوشید. تا آنکه عرق بر من و بر رسول خدا بنشست و عرق آن حضرت به رخسار من و عرق من به رخسار ایشان جاری گشت.

خصال 2/642 حدیث 21

عن النبی صلی الله علیه و آله قال:

خلق الله (عزوجلّ) مائة الف نبیّ و اربعة و عشرین الف نبیّ و انا اکرمهم علی الله و لا

ص:54

فخر.

و خلق الله (عزوجلّ) مائة الف وصیّ و اربعة و عشرین الف وصیّ فعلیّ اکرمهم علی الله و أفضلهم.

رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمودند:

خدای (عزوجلّ) یکصد و بیست و چهار هزار پیغمبر آفرید و من نزد او، از همۀ آنان گرامی ترم و این سخن را نه از روی مباهات می گویم.

و خداوند (عزوجلّ) یکصد و بیست و چهار هزار جانشین برای پیغمبران آفرید و علی علیه السلام از همۀ آنان نزد خداوند، گرامی تر و بافضیلت تر است.

خصال 2/641 حدیث 18

عن جابر بن عبدالله الأنصاریِّ قال: لقد سمعت رسول الله صلی الله علیه و آله یقول فی علیٍّ علیه السلام خصالاً لو کانت واحدة منها فی جمیع الناس لاکتفوا بها فضلاً

قوله صلی الله علیه و آله: «من کنت مولاه فعلیٌّ مولاه»،

 و قوله صلی الله علیه و آله: «علیُّ منّی کهارون من موسی»،

و قوله صلی الله علیه و آله: «علیُّ منّی و أنا منه»، و قوله صلی الله علیه و آله: «علیُّ منّی کنفسی، طاعته طاعتی و معصیته معصیتی»،

و قوله صلی الله علیه و آله: «حرب علیٍّ حرب الله، و سلم علیٍّ سلم الله»، و قوله صلی الله علیه و آله: «ولیُّ علیٍّ ولیٌّ الله، و عدوُّ علیٍّ عدوُّ الله»

و قوله صلی الله علیه و آله: «علیٌّ حجة الله، و خلیفته علی عباده»،

و قوله صلی الله علیه و آله: «حبّ علیٍّ ایمان و بغضه کفر»،

و قوله صلی الله علیه و آله: «حزب علیٍّ حزب الله و حزب أعدائه حزب الشیطان»،

و قوله صلی الله علیه و آله: «علیٌ مع الحقِّ و الحقُ معه. لا یفترقان حتّی یردا علیَّ الحوض»،

و قوله صلی الله علیه و آله: «علیٌّ قسیم الجنّة و النّار»،

و قوله صلی الله علیه و آله: «من فارق علیّاً فقد فارقنی، و من فارقنی فقد فارق الله (عزوجلّ) »،

و قوله صلی الله علیه و آله: «شیعة علیٍّ هم الفائزون یوم القیامة».

ص:55

جابربن عبدالله انصاری گوید:

براستی که از رسول خدا صلی الله علیه و آله دربارۀ علی علیه السلام خصلت هایی شنیدم که اگر یکی از آنها در همۀ مردم بود، به همان برتری اکتفا می کردند از جمله:

1. به هر که مولا منم، علی است مولای او.

2. علی از من است همچنانکه هارون از موسی بود.

3. علی از من است و من از او.

4. علی از من است همچون نَفْسم، فرمانبرداری او فرمانبرداری من است و نافرمانیش نافرمانی من.

5. جنگ با علی جنگ با خداست و صلح و سازش با وی، صلح با خداست.

6. دوست علی دوست خدا است و دشمن علی دشمن خدا.

7. علی حجّت خدا و جانشین او در میان بندگانش است.

8. دوستی علی ایمان است و کینۀ او را به دل گرفتن، کفر.

9. حزب علی حزب خدا است. حزب دشمنان علی حزب شیطان است.

10. علی با حق است و حق با او، این دو از یکدیگر جدا نشوند تا در کنار حوض (بهشت) بر من وارد شوند.

11. علی است جدا کنندۀ بهشت (و بهشتیان) از جهنم (و جهنمیان).

12. هر که از علی کناره گیرد یقیناً از من جدا شده است و هر که مرا ترک کند یقیناً از خدای (عزوجلّ) جدا شده است.

13. پیروان علی تنها رستگاران روز قیامتند.

خصال 2/496، حدیث 5

عن امیرالمؤمنین علیه السلام قال: قال رسول الله صلی الله علیه و آله:

لاتزول قدما عبد یوم القیامة حتّی یسأل عن اربع: عن عمره فی ما افناه و عن شبابه فی ما ابلاه و عن ماله من این اکتسبه و فی ما انفقه و عن حبّنا اهل البیت.

حضرت علی علیه السلام فرمود که رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمودند:

ص:56

روز رستاخیز، هیچ بنده ای قدم از قدم بر ندارد تا از چهار چیز بازپرسی شود:

1. عمرش را در چه کاری گذرانده؟

2. نوجوانی (و جوانی)اش را در چه راهی از دست داده؟

3. ثروتش را از کجا آورده و در چه راهی مصرف کرده؟

4. و از دوستی ما خاندان _ علیهم السلام.

خصال 1/ باب 4، ص 253، حدیث 125

قال علی بن موسی الرضا علیه السلام:

النظر الی ذریتنا عبادة، فقیل له: یابن رسول الله! النظر الی الائمة منکم عبادة ام النظر الی جمیع ذریة النبی صلی الله علیه و آله؟

فقال: بل النظر الی جمیع ذریة النبی _ صلی الله علیه و آله _ عبادة.

امام هشتم علیه السلام فرمود:

نگاه کردن به ذریۀ ما عبادت است.

عرض شد: یابن رسول الله نگاه ما به امامان شما عبادت است یا نگاه به همۀ اولاد پیغمبر؟

فرمود: بلکه نگاه به تمامی اولاد پیغمبر عبادت است.

امالی صدوق، مجلس 49 حدیث 2

قال ابوعبدالله علیه السلام:

فی طین قبر الحسین علیه السلام الشفاء من کل داء؛ و هو الدواء الاکبر.

امام صادق علیه السلام فرمودند:

در خاک قبر امام حسین علیه السلام شفاء از هر مرض است و آن بزرگترین دوا و مهمترین دارو است.

لئالی 4/125

توضیح

در حدود حرم امام حسین علیه السلام روایات مختلف نقل شده: در بعضی حدّ حرم را پنج فرسخ در پنج فرسخ از چهار طرف و در بعض روایات، یک فرسخ در یک فرسخ از چهار طرف قبر مطهر و بعضی، چهار میل در چهار میل و در بعضی روایات بیست و

ص:57

پنج ذراع از چهار طرف قبر و در سایر روایات هفتاد ذراع از چهار طرف نقل شده و اختلافات روایات دلیل بر مراتب فضیلت است نه تناقض و تضاد در اخبار.

لئالی 4/128 (نقل با تلخیص)

قال ابن عباس فی تفسیر قوله تعالی: «فما بکت علیهم السماء و الارض و ما کانوا منظرین»:

انه کان اذا قبض الله نبیّاً من الأنبیاء بکت علیه السماء و الارض اربعین سنة و اذا مات العالم العامل بعلمه بکتا علیه اربعین یوما و اما الحسین علیه السلام فتبکی علیه السماء و الارض طول الدهر.

و تصدیق ذلک یوم قتله قطرت السماء یوما و انّ هذه الحمرة التی تری فی السماء ظهرت یوم قتل الحسین علیه السلام و لم تر قبله ابداً و ان یوم قتله لم یرفع حجر فی الدنیا الا وجد تحته دم.

ابن عباس در تفسیر آیۀ شریفۀ: )فما بکت علیهم السماء والارض و ما کانوا منظرین( (دخان /29) می فرماید:

هرگاه پیغمبری از دنیا برود آسمان و زمین تا چهل سال گریه می کنند. و هرگاه عالم و دانشمندی که به علم خود عمل کند از دنیا برود تا چهل روز زمین و آسمان گریه کنند.

و اما برای حضرت امام حسین علیه السلام زمین و آسمان تا آخر دنیا گریه خواهند کرد و دلیل بر این مطلب: روز عاشورا قطرات خونی از آسمان بارید و حمره و سرخی ای که در آسمان ظاهر می شود در روز شهادت امام حسین علیه السلام پیدا شد که قبل از آن نبود و در آن روز هیچ سنگی از زمین برداشته نشد مگر این که زیر آن خون دیده شد.

لئالی 2/274

قال رسول الله صلی الله علیه و آله:

من انکر امامة علی علیه السلام بعدی کان کمن انکر نبوتی فی حیاتی و من انکر نبوتی کان کمن انکر ربوبیة ربه (عزوجلّ) .

رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود:

هر که امامت علی علیه السلام را پس از من منکر شود، همچون کسی باشد که در زندگی ام پیغمبری مرا منکر شود، و هر که پیغمبری مرا منکر باشد

ص:58

همچون کسی است که منکر ربوبیت پروردگار (عزوجلّ) خویش است.

امالی، مجلس 94 حدیث 5

قال رسول الله صلی الله علیه و آله:

من فضّل احداً من اصحابی علی علیّ فقد کفر.

رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمودند:

هر کس، یکی از اصحابم را بر علی علیه السلام برتر شمارد تحقیقاً کافر شده است.

امالی، مجلس 94 حدیث 4

عن الصادق جعفر بن محمد علیه السلام قال: انّ رسول الله قال ذات یوم لجابربن عبدالله الانصاری:

یا جابر انک ستبقی حتی تلقی ولدی محمد بن علی بن الحسین بن علی بن ابی طالب المعروف فی التوراة بالباقر فاذا لقیته فاقرأه منی السلام.

فدخل جابر الی علی بن الحسین علیه السلام فوجد محمد بن علی عنده غلاماً فقال له یا غلام اقبل. فاقبل. ثم قال له ادبر فادبر. فقال جابر: شمایل رسول الله و ربّ الکعبة. ثم أقبل علی علیّ بن الحسین علیه السلام فقال له: من هذا؟

قال: هذا ابنی و صاحب الامر بعدی محمد الباقر.

فقام جابر فوقع علی قدمیه یقبلهما و یقول نفسی لنفسک الفداء یابن رسول الله اقبل سلام ابیک ان رسول الله صلی الله علیه و آله یقرء علیک السلام.

قال: فدمعت عینا ابی جعفر علیه السلام ثم قال: یا جابر! علی ابی رسول الله السلام ما دامت السموات و الارض و علیک یا جابر بما بلغت السلام.

امام صادق علیه السلام فرمود: روزی رسول خدا به جابربن عبدالله انصاری فرمود:

ای جابر! محقّقاً تو می مانی تا فرزندم محمد بن علی بن الحسین بن علی بن ابی طالب را درک کنی که در تورات معروف است به باقر؛ چون به او برخوردی سلام مرا به او برسان.

جابر بر علی بن الحسین علیهما السلام وارد شد. محمد بن علی را که پسر بچه ای بود نزد او یافت و به او گفت: ای غلام، پیش بیا. آمد، گفت: برو. عقب رفت.

جابر گفت: به پروردگار کعبه این شمایل رسول خدا است.

ص:59

سپس رو به علی بن الحسین علیهما السلام کرد و گفت: این کیست؟

فرمود: پسرم و امام بعد از من، محمد باقر است.

جابر برخاست و بر پاهای او افتاد و آنها را می بوسید و می گفت: جانم قربانت یابن رسول الله. سلام پدرت را بپذیر، رسول خدا صلی الله علیه و آله به تو سلام رسانیده.

گوید: در این حال دو چشم امام باقر علیه السلام پر از اشک شد و گفت: ای جابر بر پدرم رسول خدا سلام باد تا زمانی که آسمان ها و زمین برپا است و بر تو ای جابر به خاطر آنکه سلام او را به من رساندی.

امالی، مجلس 56 حدیث 9

عن معمربن راشد قال سمعت ابا عبدالله الصادق علیه السلام یقول:

اتی یهودی النبی صلی الله علیه و آله فقام بین یدیه یحد النظر الیه فقال یا یهودی ما حاجتک؟

قال: انت افضل ام موسی بن عمران النبی الذی کلّمه الله و انزل علیه التوراة و العصا و فلق له البحر و اظلّه بالغمام.

فقال له النبی صلی الله علیه و آله: انه یکره للعبد ان یزکی نفسه و لکنی اقول ان آدم علیه السلام لما اصاب الخطیئة کانت توبته أن قال اللهم انی اسئلک بحق محمد و آل محمد لما غفرت لی فغفرها الله له و انّ نوحاً لمّا رکب فی السفینة و خاف الغرق قال: اللهم انی اسئلک بحق محمد و آل محمد لما انجیتنی من الغرق فنجاه الله عنه و ان ابراهیم علیه السلام لمّا ألقی فی النار قال اللهم انی اسئلک بحق محمد و آل محمد لما انجیتنی منها فجعلها الله علیه برداً و سلاماً و ان موسی علیه السلام لمّا القی عصاه و أوجس فی نفسه خیفة قال اللهم انی اسئلک بحق محمد و آل محمد لما آمنتنی فقال الله جل جلاله لا تخف انک انت الأعلی.

یا یهودی ان موسی لو ادرکنی ثم لم یؤمن بی و بنبوتی ما نفعه ایمانه شیئاً و لا نفعته النبوة.

یا یهودی و من ذریتی المهدی اذا خرج نزل عیسی بن مریم لنصرته فقدّمه و صلّی خلفه.

معمربن راشد گوید شنیدم امام صادق علیه السلام می فرمود:

فردی یهودی خدمت پیغمبر صلی الله علیه و آله آمد و در مقابل آن

ص:60

حضرت ایستاد و نگاه تندی به ایشان نمود.

پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: ای یهودی، چه حاجتی داری؟

عرض کرد: تو برتری یا موسی بن عمرانِ پیغمبر، که خدا با او سخن گفت و تورات و عصا به او داد و دریا را در برابرش شکافت و با ابر، بر سرش سایه انداخت.

پیغمبر صلی الله علیه و آله فرمود: خوب نیست کسی خود را ستاید ولی گویم که چون آدم گناه کرد توبه اش این بود که گفت: «خدایا تو را به حق محمد و آل محمد خواهش می کنم مرا بیامرزی» و خدایش آمرزید.

و چون نوح سوار کشتی شد و از غرق شدن، ترسید گفت: «خدایا از تو خواهم به حق محمد و آل محمد که مرا از غرق شدن، نجات دهی» و خدا او را نجات داد.

و چون ابراهیم را به آتش افکندند گفت: خدایا به حق محمد و آل محمد مرا از آن نجات ده و خدا آن را بر او سرد و سلامت کرد.

و چون موسی عصا افکند و از آن ترسید گفت: خدایا از تو خواهم به حق محمد و آل محمد که مرا امان دهی و خدای جل جلاله فرمود: مترس که تو برتری (از فرعونیان).

ای یهودی، اگر موسی مرا درک می کرد و به من ایمان نمی آورد، ایمانش سودی نداشت و نبوتش به او منفعتی نمی رساند.

ای یهودی، آن مهدی _ عجل الله فرجه _ از ذریۀ من است که چون ظهور کند عیسی بن مریم برای یاری اش فرود آید و او را پیش دارد و پشت سرش نماز گزارد.

امالی صدوق، مجلس 39 حدیث 4

ص:61

قال الصادق علیه السلام:

اذا اتهم المؤمن اخاه ینماث الایمان من قلبه کما ینماث الملح فی الماء.

حضرت صادق علیه السلام فرمودند:

هرگاه مؤمن، برادر دینی خود را متهم نماید ایمان او آب می شود و از بین می رود همان طور که نمک در آب حل می شود و از بین می رود.

کشف الریبه /293

ضمناً لازم به تذکر است که مؤمن همانگونه که نباید سوءظن داشته باشد نبایستی هم خود را در معرض اتهام قرار داده تا دیگران نسبت به وی سوءظن نمایند:

قال النبی صلی الله علیه و آله:

اتقوا من مواضع التهم.

رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمودند:

از مواضع تهمت دوری کنید (کاری نکنید که در معرض اتهام قرار بگیرید).

معراج السعادة /128

قال رسول الله صلی الله علیه و آله:

اغتنم خمساً قبل خمس:

شبابک قبل هرمک و صحتک قبل سقمک و غناک قبل فقرک و فراغک قبل شغلک و حیاتک قبل موتک.

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمودند:

از فرصت استفاده کن و پنچ چیز را قبل از پنج چیز غنیمت بشمار:

1. جوانی را پیش از پیری.

2. سلامت را پیش از مریضی.

3. بی نیازی را پیش از تنگدستی.

4. ایام فراغت را پیش از اشتغال.

5. زندگی را پیش از مرگ.

نهج الفصاحه /71

ص:63

قال رسول الله صلی الله علیه و آله:

نعمتان مکفورتان: الأمن و العافیة.

رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمودند:

ارزش دو نعمت از نظر مردم پوشیده است:

1. امنیت

2. تندرستی.

خصال 1/ باب 2، ص 34، حدیث 5

قال علی علیه السلام:

اضاعة الفرصة غصّة.

حضرت علی علیه السلام فرمود:

از دست دادن فرصت باعث غم و اندوه است.

نهج البلاغه /1141

قال النبی صلی الله علیه و آله:

من استوی یوماه فهو مغبون و من کان غده شراً من یومه فهو ملعون و من لم ینقعد النقصان فی عمله کان النقصان فی عقله و من کان النقصان فی عمله و عقله فالموت خیر له من حیاته.

پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود:

کسی که دو روز او مساوی باشد چنین کسی ضرر کرده و پشیمان خواهد شد و کسی که امروزش بدتر از روز گذشته باشد چنین کسی مورد لعنت است و کسی که در صدد رفع نقص عمل خود نباشد، نقص خِرَد خود را به اثبات رسانده و کسی که در عمل و خرد او نقصان باشد مرگ برای او بهتر از زندگی خواهد بود.

مضمون: وسائل 11/376 حدیث 5

هر چه بینی در جهان دارد عوض

وز عوض گردد تو را حاصل غرض

بی عوض دانی چه باشد در جهان

عمر باشد عمر قدر آن بدان

ص:64

قال ابومحمد العسکری علیه السلام:

لیس من الأدب اظهار الفرح عند المحزون.

حضرت عسکری علیه السلام فرمودند:

آشکار کردن خوشحالی نزد شخص غمگین، از ادب نیست. (مثل خندیدن نزد شخص مصیبت دیده).

تحف /489

قال رسول الله صلی الله علیه و آله:

الدنیا ساعة فاجعلوها طاعة.

حضرت رسول صلی الله علیه و آله فرمودند:

دنیا یک هنگام (زودگذر) است، پس آن را در اطاعت (خدا) بگذرانید.

بحارالانوار 77/164

قال علی علیه السلام:

الدنیا و الآخرة عدوان متعادیان و سبیلان مختلفان.

من أحبّ الدنیا و والاها أبغض الآخرة وعاداها.

مثلهما مَثَل المشرق و المغرب و الماشی بینهما لایزداد من احدهما قرباً الا ازداد من الآخر بعداً.

حضرت علی علیه السلام فرمودند:

دنیا و آخرت دو دشمن مخالف و دو راه متفاوت و مختلف هستند.

کسی که دنیا را دوست داشته باشد و آن را اختیار نماید، آخرت را مبغوض داشته و با آن دشمنی کرده است.

مَثَل دنیا و آخرت همانند مشرق و مغرب است. و راهرو بین این دو، به یکی نزدیک نمی شود مگر آنکه از دیگری دور می شود (رفتن به سمت مشرق، دور شدن از مغرب است همچنین هرگاه انسان آخرت را اختیار نماید و اعمالش جنبة اخروی داشته باشند، از دنیا دورتر خواهد شد و بالعکس).

تحف /212

ص:65

قال علی علیه السلام:

کما انّ الشمس و اللیل لایجتمعان، کذلک حبّ الله و حبّ الدنیا لایجتمعان.

حضرت علی علیه السلام فرمودند:

همان طور که روز و شب جمع نمی شوند، جمع شدنِ دوستی خداوند و دوستی دنیا نیز امکان ندارد.

ناسخ التواریخ 6/318

عن ابی عبدالله علیه السلام قال:

حبّ الدنیا رأس کل خطیئة.

امام صادق علیه السلام فرمودند:

دلبستگی به دنیا، سرآمد هر گناهی است.

خصال 1/ باب 1، ص 25، حدیث 87

قال رسول الله صلی الله علیه و آله:

الدنیا مزرعة الآخرة.

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمودند:

دنیا کشتزاری است که محصولش در آخرت درو می شود یعنی انسان هر کاری در این دنیا انجام داد، نتیجة آن در آخرت عائد او خواهد شد.

سراج القلوب /136

عن ابی عبدالله علیه السلام قال:

الدنیا سجن المؤمن و القبر حصنه و الجنة مأواه.

و الدنیا جنة الکافر و القبر سجنه و النار مأواه.

امام صادق علیه السلام فرمودند:

دنیا، زندان مومن است، قبر پناهگاهش و بهشت اقامتگاهش.

و دنیا بهشت کافر است، قبر زندان او و دوزخ اقامتگاهش.

خصال 1/ باب 3، ص 108، حدیث 74

قال علی بن محمد علیه السلام:

الدنیا سوق ربح فیها قوم و خسر آخرون.

ص:66

امام علی النقی علیه السلام فرمود:

دنیا مانند بازاری است که عده ای (متقین) سود می برند و عده ای دیگر زیان

تحف العقول/ 483

قال الرسول صلی الله علیه و آله:

یا علی شر الناس من باع آخرته بدنیاه و شرّ من ذلک من باع آخرته بدنیا غیره

حضرت رسول صلی الله علیه و آله فرمودند:

ای علی، بدترین مردم کسی است که آخرت خود را برای رسیدن به جاه و منال دنیا بفروشد و بدتر از این، آن انسانی است که آخرت خود را برای دنیای دیگری بفروشد.

مکارم/ 289

قال رسول الله صلی الله علیه و آله:

یا علی! اذا مات العبد قال الناس ما خلف و قالت الملائکة ما قدم

پیامبر صلی الله علیه و آله به علی علیه السلام فرمودند:

هرگاه بنده ای بمیرد، مردم می گویند چه چیز میراث گذاشت، ولی ملائکه می گویند چه چیز قبل از خود فرستاد (و چه عمل خوبی در دنیا انجام داد)!

مکارم /295

قال العالِم علیه السلام:

اعمل لدنیاک کانک تعیش أبدا و اعمل لآخرتک کانک تموت غداً.

و قال: نعم العون علی الاخرة الدنیا.

امام موسی کاظم علیه السلام فرمودند:

برای دنیای خویش چنان کار کن که گویا تا آخر دنیا زنده خواهی بود و بر آخرت خود طوری کار کن که گویا فردا از دنیا خواهی رفت.

و فرمود: دنیا چه خوب کمک کننده ای است برای آخرت.

لئالی 3/280

ص:67

قال علی علیه السلام:

انّ لله ملکاً ینادی فی کل یوم: لدوا للموت و اجمعوا للفناء و ابنوا للخراب.

حضرت علی علیه السلام فرمودند:

خداوند را فرشته ای است که هر روز فریاد می کند: بزائید برای مردن و جمع کنید برای از بین رفتن و بسازید برای ویران شدن.

نهج البلاغه /1150

قال علی علیه السلام:

و الله لدنیاکم هذه أهون فی عینی من عراق خنزیر فی ید مجذوم.

حضرت علی علیه السلام فرمودند:

به خدا سوگند این دنیای شما در چشم من خوارتر و پست تر است از استخوان بی گوشت خوک، که در دستِ بیمارِ گرفتار به خوره، باشد.

نهج البلاغه /1192

قال علی علیه السلام:

الدنیا خلقت لغیرها و لم تخلق لنفسها.

حضرت علی علیه السلام فرمودند:

دنیا برای دیگری آفریده شده است و برای خود، آفریده نشده است.

(دنیا راهی است به آخرت که باید آدمی در آن بندگی کند تا پاداش یابد، نه جای ماندن است نه همیشگی است لذا جای خوشگذرانی نیست).

نهج البلاغه /1298

قال ابومحمد العسکری علیه السلام:

انکم فی آجال منقوصة و ایام معدودة و الموت یأتی بغتة، من یزرع خیراً یحصد غبطة و من یزرع شراً یحصد ندامة لکل زارع ما زرع.

حضرت عسکری علیه السلام فرمودند:

شما در اجل ها (مدت ها)ی ناقص و روزهای شمرده شده قرار دارید و مرگ بدون خبر و ناگهانی و غافلگیر کننده خواهد آمد (پس نباید از

ص:68

مرگ غافل باشیم بلکه باید همواره آماده و مهیای آن باشیم)، آنکه چیز خوب بکارد، غبطه درو می کند (غبطه از این که چرا «بیشتر» کار نیک نکرده) و کسی که بدکرداری بکارد، پشیمانی درو کند (پشیمانی از این که چرا دست به عمل بد زده است) در هر حال برای هر کشت کننده ای، همان محصولِ کشت شده، خواهد بود.

تحف العقول /489

قال علی علیه السلام:

انما سمیت الدنیا دنیا لانّها ادنی من کل شیئ.

امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود:

به راستی که دنیا را دنیا گویند به علت اینکه دنیا از هر چیز پست تر است.

بحارالانوار 57/355 حدیث1

قال ابومحمد العسکری علیه السلام:

من التواضع: السلام علی کلّ من تمرّ به و الجلوس دون شرف المجلس.

امام حسن عسکری علیه السلام فرمودند:

از جمله علائم تواضع و فروتنی: سلام کردن بر هر کسی که بر او گذر کنی و نیز نشستن در غیرِ صدرِ مجلس، می باشد.

تحف العقول /487

و قال الکاظم علیه السلام: یا هشام ان امیرالمؤمنین کان یقول:

لایجلس فی صدر المجلس الا رجل فیه ثلاث خصال یجیب اذا سئل و ینطق اذا عجز القوم عن الکلام و یشیر بالرأی الذی فیه صلاح اهله فمن لم یکن فیه شیئ منهن فجلس فهو احمق.

امام موسی بن جعفر علیه السلام می فرماید:

ای هشام، حضرت علی علیه السلام می فرمود: در صدر مجلس نمی نشیند مگر شخصی که سه صفت در او باشد:

اول _ هرگاه سؤالی از او بشود قدرت پاسخگویی داشته باشد.

ص:69

دوم _ موقعی که مردم از سخن گفتن عاجز و ناتوان باشند او توان سخن گفتن داشته باشد.

سوم _ اشاره به رأیی که صلاح اهل آن باشد بنماید.

پس کسی که یکی از این اوصاف در او نباشد و بالای مجلس بنشیند، (یقیناً) احمق می باشد.

تحف العقول /389

قال رسول الله صلی الله علیه و آله:

ینبغی للجلساء فی الصیف أن یکون بین کل اثنین مقدار عظم الذراع لئلا یشق بعضهم علی بعض فی الحرّ.

حضرت رسول صلی الله علیه و آله فرمودند:

سزاوار است برای نشستن اشخاص در تابستان، بین هر دو نفر به اندازۀ یک ذراع (تقریباً نیم متر) فاصله باشد تا به خاطر گرما، بعضی مزاحم بعض دیگر نشوند.

وسائل 12/21 حدیث 8

قال رسول الله صلی الله علیه و آله:

المرأ علی دین خلیله و قرینه.

حضرت رسول صلی الله علیه و آله فرمودند:

هر شخصی بر دین و آئین دوست و رفیق خود خواهد بود.

اصول کافی 2/375 حدیث 3

قال امیرالمؤمنین علیه السلام:

من النعم الصدیق الصدوق.

حضرت علی علیه السلام فرمودند:

از نعمت های خداوند، دوست راستگو است.

غرر و درر/257

قال رسول الله صلی الله علیه و آله:

مجالسة اهل الدین شرف الدنیا و الاخرة.

ص:70

رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمودند:

همنشینی با مردمان متدین و خداشناس، سبب شرافت دنیا و آخرت است.

ثواب الاعمال /296

قال علی علیه السلام:

فقد الاحبّة غربة.

حضرت علی علیه السلام فرمودند:

از دست دادن دوستان غربت است (زیرا مانند دورماندگی از وطن است).

نهج البلاغه /1115

قال رسول الله صلی الله علیه و آله:

لا یحل لمسلم أن یهجر اخاه ثلاثة ایام و السابق سبق الی الجنة.

رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمودند:

روا و حلال نیست بر مسلمان که بیش از سه روز برادر مسلمانش را ترک کند (و با او قهر باشد)، و هر کدام از دو طرف نسبت به آشتی کردن از دیگری پیشی گرفت، (در واقع) به سوی بهشت، پیشی گرفته است.

بحار الانوار 75/189 حدیث 12

فی مناهی النبی صلی الله علیه و آله انّه نهی عن الهجران فمن کان لابد فاعلاً فلا یهجر اخاه اکثر من ثلاثة ایام فمن کان مهاجرا لأخیه اکثر من ذلک کانت النار اولی به.

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله نهی فرمودند

از اینکه با برادران دینی قطع ارتباط شود و فرمودند: اگر موجب قطع ارتباط فراهم شد، بیش از سه روز نباید طول بکشد و کسی که بیش از سه روز با برادر دینی خود قطع رابطه نماید چنین کسی به آتش جهنم سزاوارتر است.

بحارالانوار 75/188 حدیث 8

ص:71

عن ابی الحسن علیه السلام قال:

لعن رسول الله صلی الله علیه و آله ثلاثة: الآکل زاده وحده، و الراکب فی الفلاة وحده، و النائم فی البیت وحده.

امام هفتم علیه السلام فرمودند:

رسول خدا صلی الله علیه و آله سه کس را لعن فرمود:

1. آنکه توشۀ راه خود را به تنهایی بخورد (نه با هم سفران).

2. آنکه در بیابان ها، به تنهایی سفر کند.

3. آنکه در خانه ای، تنها بخوابد.

خصال 1/باب 3، ص 93، حدیث 38

عن ابی عبدالله علیه السلام قال:

قال رسول الله صلی الله علیه و آله: ما اصطحب اثنان الا کان اعظمهما اجراً و احبّهما الی الله (عزوجلّ) ارفقهما بصاحبه.

حضرت صادق علیه السلام فرمود:

حضرت پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: هیچ دو طرف با هم رفاقت نکنند جز اینکه هر یک که با رفیق خود بهتر رفاقت کند پاداشش بزرگتر و نزد خدای (عزوجلّ) محبوب تر باشد.

کافی 2/120 حدیث 15

عن ابی عبدالله علیه السلام قال:

قال رسول الله صلی الله علیه و آله: اذا احبّ احدکم اخاه المسلم فلیسأله عن اسمه و اسم ابیه و اسم قبیلته و عشیرته فانّ من حقّه الواجب و صدق الإخاء أن یسئله عن ذلک و الا فانّها معرفة حمق.

حضرت صادق علیه السلام فرمود:

رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: هرگاه یکی از شما برادر مسلمانش را دوست دارد از او نام خودش و نام پدرش و نام قبیله و فامیلش را بپرسد زیرا که از جمله حقوق واجب و صدق و صفا در دوستی این است که اینها را از او بپرسد و گرنه (در غیر این صورت) آن شناسائی، احمقانه است.

کافی 2/671، حدیث 3

ص:72

عن ابی عبدالله علیه السلام قال:

التواصل بین الاخوان فی الحضر التزاور وفی السفر التکاتب.

حضرت صادق علیه السلام فرمود:

پیوند میان برادران دینی آنگاه که پیش هم هستند دیدار از همدیگر و در مسافرت، نامه نوشتن به یکدیگر است.

کافی 2/670 حدیث 1

عن ابی عبدالله علیه السلام قال: قال رسول الله صلی الله علیه و آله:

حق المسافر أن یقیم علیه اصحابه اذا مرض ثلاثاً.

حضرت صادق علیه السلام فرمود: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرموده است: حق مسافر این است که چون بیمار شود رفقای همسفرش تا سه روز به خاطر او توقف کنند.

کافی 2/670 حدیث 4

قال النبی صلی الله علیه و آله:

ابعد الخلائق من الله (عزوجلّ) من یجالس الامراء.

پیامبر صلی الله علیه و آله فرمودند:

دورترین اشخاص از خداوند، همنشینان حکّام و امراء هستند.

غوالی الدرر، کلمه 6

قال رسول الله صلی الله علیه و آله:

ثلاثة مجالستهم تمیت القلب: الجلوس مع الأنذال و الحدیث مع النساء و الجلوس مع الأغنیاء.

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمودند:

سه صفتند که هم نشینی با آنها موجب مردن قلب می شود:

1. همنشینی با اشخاص خسیس و پست.

2. سخن گفتن با زنان.

3. مجالست با ثروتمندان.

تحف العقول /51

ص:73

قال رسول الله صلی الله علیه و آله:

یا علی من لم ینتفع بدینه و دنیاه فلا خیر لک فی مجالسته.

پیامبر صلی الله علیه و آله به علی علیه السلام سفارش فرمودند:

یا علی! کسی که منافع دینی یا دنیوی ندارد پس خیری در همنشینی با او نمی باشد.

(مصاحبت با اشخاص باید یا منفعت دینی داشته باشد یا لااقل دنیوی، اگر هیچکدام نباشد لغو و بیهوده است).

مکارم /290

قال رسول الله صلی الله علیه و آله:

... و کره ان یکلم الرجل مجذوماً الا ان یکون بینه و بینه قدر ذراع و قال: فرّ من المجذوم فرارک من الأسد.

حضرت رسول صلی الله علیه و آله در ادامة حدیثی چنین فرمودند:

و همچنین خداوند کراهت دارد از اینکه کسی با شخص مبتلا به جذام و خوره سخن بگوید مگر اینکه لااقل به حدّ یک ذراع (کمتر از یک متر) بین آنها فاصله باشد. و فرمودند: از شخص خوره دار فرار کن، همان طور که از شیر فرار می کنی.

مکارم /293

قال محمد الباقر علیه السلام:

اوصانی ابی فقال: لا تصحبنّ خمساً ولا ترافقهم فی الطریق: لا تصحبنّ فاسقاً فانّه بایعک باکلة فما دونها. قلت: یا ابتِ! و ما دونها؟ قال: یطمع فیها ثم لا ینالها.

و لا تصحبنّ البخیل فانه یقطعک فی ماله أحوج ما کنت الیه.

و لا تصحبنّ کذّاباً فانّه بمنزلة السراب یبعد منک القریب و یقرب منک البعید.

و لا تصحبنّ احمق فانّه یرید ان ینفعک فیضرک.

و لا تصحبنّ قاطع رحم فانّی وجدته ملعوناً فی کتاب الله فی ثلاثة مواضع.

امام محمد باقر علیه السلام فرمود:

پدرم به من سفارش نمود: با پنج کس مصاحبت و دوستی مکن؛ و در

ص:74

مسافرت با آنها، همسفر مشو:

1. فاسق، زیرا تو را به یک لقمه یا کمتر می فروشد. پرسیدم: کمتر از یک لقمه چیست؟ فرمودند: به وعده و طمع یک لقمه، و نرسیدن به آن.

2. بخیل، زیرا تو را به چیزی که احتیاج داری ناامید می گرداند.

3. دروغگو، زیرا او مانند سراب (غیرواقع) است، نزدیک را به تو دور؛ و دور را به تو نزدیک وانمود می کند.

4. احمق، زیرا اراده می کند که به تو منفعت برساند ولی به علت حماقت به تو ضرر می رساند.

5. کسی که قطع رحم کرده، زیرا من در سه جای قرآن، چنین شخصی را ملعون یافتم.

الاثنی عشریه /212-213

قال علی علیه السلام:

یَنْبَغی لِلرَّجُلِ المُسلِمِ أنْ یَجْتَنِبَ مُؤاخاة الکذابِ فَاِنَّهُ یَکذِبُ حَتی یَجئَ بِالصِدقِ فَلا یُصَدَّقُ.

حضرت علی علیه السلام فرمودند:

شایسته است که هر فرد مسلمان از برادری و رفاقت با دروغگو بپرهیزد زیرا که او دروغ می گوید تا آنجا که راستش هم باور نشود.

اصول کافی 2/314 باب الکذب حدیث 14

قال علی علیه السلام:

من صحب الأشرار لم یسلم.

حضرت علی علیه السلام فرمودند:

هر که با افراد بد، همنشین شود، سالم نمی ماند.

غرر و درر /257

قال رسول الله صلی الله علیه و آله:

ایاک و مصاحبة الأحمق فانّه یرید أن ینفعک فیضرّک.

حضرت رسول صلی الله علیه و آله فرمودند:

ص:75

زنهار با کودن و بی خرد مصاحبت کردن! زیرا او می خواهد به تو سود رساند لیکن زیان می رساند.

کافی 2/377 حدیث 7

قال رسول الله صلی الله علیه و آله:

من سعادة المسلم سعة المسکن و الجار الصالح و المرکب الهنئ.

رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمودند:

از خوشبختی هر مسلمانی این است که منزل با وسعت، همسایۀ شایسته و وسیلۀ سواری آرام و راهواری داشته باشد.

خصال 1/ باب 3، ص 184، حدیث 252

قال رسول الله صلی الله علیه و آله:

التمسوا الجار قبل شری الدار و الرفیق قبل الطریق.

رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمودند:

همسایه را قبل از خانه خریدن و همسفر را قبل از مسافرت، در نظر داشته باشید.

نهج الفصاحه /92

قال ابومحمد العسکری علیه السلام:

من الفواقر التی تقصم الظهر: جارٌ؛ إن رأی حسنة أطفأها و ان رأی سیئة افشاها.

امام حسن عسکری علیه السلام فرمود:

از بلاهای کمرشکن: همسایه ای است که اگر (از همسایه) خوبی ببیند آن را مخفی نگهدارد و اگر چیز بدی ببیند آن را افشا و برملا سازد.

تحف العقول /487

عن العبد الصالح علیه السلام قال:

لیس حسن الجوار کفّ الأذی و لکن حسن الجوار صبرک علی الأذی.

حضرت موسی بن جعفر علیه السلام فرمود:

خوش همسایگی تنها به این نیست که از آزار همسایه خودداری کند بلکه «خوش همسایگی، شکیبائی تو است بر آزار او».

کافی 2/667 حدیث 9

ص:76

عن ابی عبدالله علیه السلام قال:

قال رسول الله صلی الله علیه و آله: حسن الجوار یعمر الدیار و ینسی فی الاعمار.

حضرت صادق علیه السلام فرمود:

پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمودند: خوش همسایگی خانه ها را آباد سازد و اجل ها را به تأخیر اندازد (کنایه از درازی عمر است).

کافی 2/668 حدیث 10

عن ابی جعفر علیه السلام قال:

جاء رجل الی النبی صلی الله علیه و آله فشکی الیه اذی من جاره فقال له رسول الله صلی الله علیه و آله: اصبر ثمّ اتاه ثانیة فقال له النبی صلی الله علیه و آله: اصبر.

ثمّ عاد الیه فشکاه ثالثة فقال النبی صلی الله علیه و آله للرجل الذی شکی: اذا کان عند رواح الناس الی الجمعة فاخرج متاعک الی الطریق حتی یراه من یروح الی الجمعة فاذا سألوک فأخبرهم.

قال: ففعل فاتاه جاره المؤذی له فقال له: ردّ متاعک فلک الله علیّ أن لا اعود.

امام محمد باقر علیه السلام فرمود:

مردی نزد پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله آمد و از آزار همسایه اش به او شکایت کرد. رسول خدا صلی الله علیه و آله به او فرمود: صبر کن.

سپس بار دوم خدمتش آمد و شکایت کرد حضرت به او فرمود: صبر کن.

سپس بار سوم آمد و باز شکایت کرد حضرت به او فرمود: چون روز جمعه شود آنگاه که مردم برای نماز جمعه می روند اثاثیۀ خانه ات را بر سر راه مردم بگذار تا هر که نماز جمعه می رود ببیند و چون از تو بپرسند (که برای چه این کار را کرده ای) جریان را به آنان بگو.

فرمود: آن مرد این کار را کرد، پس آن همسایه که آزارش می داد پیش او آمد و گفت: اثاثیه ات را به خانه باز گردان من با خدا عهد می کنم که دیگر تو را آزار نکنم.

کافی 2/688 حدیث 13

ص:77

قال ابوعبدالله علیه السلام:

ینبغی لجیران صاحب المصیبة أن یطعموا الطعام عنه ثلاثة ایام.

حضرت صادق علیه السلام فرمود:

سزاوار است که صاحب مصیبت را تا سه روز همسایگانش غذا دهند.

لئالی 3/176

عن ابی جعفر علیه السلام قال: قال رسول الله صلی الله علیه و آله: ما آمن بی من بات شبعان و جاره جائع.

حضرت باقر علیه السلام فرمود: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود:

 ایمان به من ندارد کسی که سیر بخوابد و همسایه اش گرسنه باشد.

کافی 2/668

عن ابی جعفر علیه السلام قال: قال رسول الله صلی الله علیه و آله:

ما من اهل قریة یبیت و فیهم جائع ینظر الله الیهم یوم القیامة.

امام محمد باقر علیه السلام فرمود: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمودند:

اهل یک آبادی که شب را در حالی بگذرانند که در میانشان گرسنه ای باشد، روز قیامت خداوند به آنها نظر رحمت نیفکند.

کافی 2/668 حدیث 14

عن ابی عبدالله علیه السلام قال: قال رسول الله صلی الله علیه و آله:

کل اربعین داراً جیران من بین یدیه و من خلفه و عن یمینه و عن شماله.

حضرت صادق علیه السلام فرمود: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمودند:

 هر چهل خانه از چهار طرف حد همسایگی است.

کافی 2/669 حدیث 1

قال ابوجعفر علیه السلام:

ما کان و لا یکون و لا هو کائن نبیّ و لا مؤمن الا و له قرابة تؤذیه او جار یؤذیه.

امام باقر علیه السلام فرمود:

نبوده و نمی باشد و نخواهد بود، پیغمبری و نه مؤمنی، مگر اینکه خویشی از خویشان و نزدیکانش او را اذیت کند یا همسایه ای او را بیازارد.

ص:78

لئالی 1/328

قال النبی صلی الله علیه و آله:

لا زال جبرئیل یوصینی بالنساء حتّی ظننت انّه یحرم طلاقهن.

و ما زال یوصینی بالممالیک حتّی ظننت انّه یجعل لهم وقتا یعتقوا فیه.

و ما زال یوصینی بالجار حتی ظننت انّه یجعل لی وارثا.

و ما زال یوصینی بالسواک حتی ظننت انّه فریضة.

و ما زال یوصینی بالصلوة فی الجماعة حتی ظننت انه لایقبل الله صلوة الا فی الجماعة.

و ما زال یوصینی بذکرالله حتی ظننت انّه لاینفع قول الا به.

و ما زال یوصینی بقیام اللیل حتی ظننت انه لا نوم باللیل.

پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمودند:

جبرئیل دائماً به من سفارش زنان را می فرمود تا گمان به حرمت طلاق زن ها بردم.

و دائماً سفارش غلامان و کنیزان را می نمود به طوری که گمان بردم برای آزادی آنها وقتی معین شده است.

و دائماً سفارش همسایه را می نمود تا گمان بردم همسایه از همسایه ارث می برد.

و دائماً به مسواک زدن سفارش می فرمود تا اینکه گمان بردم مسواک زدن واجب است

و همینطور دائماً به من سفارش می کرد که نماز با جماعت اقامه شود تا اینکه گمان بردم نماز بدون جماعت قبول نمی شود.

و دائماً به یاد خدا بودن را سفارش می کرد تا اینکه گمان بردم هیچ گفتاری به جز یاد خدا نباید نمود.

به شب زنده داری هم دائماً سفارش می کرد تا اینکه گمان بردم شب را نباید خوابید.

الاثنی عشریه /246

ص:79

قال رسول الله صلی الله علیه و آله:

من کان موذیاً لجاره من غیر حقّ حرّمه الله ریح الجنة و مأواه النار ألا و انّ الله (عزوجلّ) یسأل الرجل عن حق جاره و من ضیّع حق جاره فلیس منّا.

حضرت رسول صلی الله علیه و آله فرمودند:

هر کس به ناحق، همسایۀ خود را آزار دهد خداوند نسیم بهشت را بر وی حرام گرداند و جایگاهش دوزخ باشد.

آگاه باشید که خداوند (عزوجلّ) از حق همسایه سؤال خواهد کرد، هر کس حق همسایه را رعایت نکند و آن را ضایع سازد از ما (مسلمین) نخواهد بود.

عقاب الاعمال /650

قال رسول الله صلی الله علیه و آله:

من أذی جاره طمعاً فی مسکنه ورثه الله داره.

حضرت رسول صلی الله علیه و آله فرمودند:

کسی که همسایه اش را بیازارد، به طمع خانه ی او که به چنگ آورد، خداوند خانه اش (آزاردهنده) را به ارث به او (همسایه) می رساند.

بحارالانوار 74/ 150

قال رسول الله صلی الله علیه و آله:

من خان جاره شبراً من الارض طوقه الله تعالی یوم القیامة الی سبع ارضین ناراً حتی یدخله نار جهنم.

حضرت رسول صلی الله علیه و آله فرمودند:

هرکس به قدر یک وجب در زمین همسایة خویش تصرفِ غاصبانه نماید، خدای (عزوجلّ) در قیامت، همان مقدار را همچون طوقی از آتش بر گردن او حلقه وار تا هفتمین طبقه ی زمین بپیچد، تا سرانجام او را به جهنم داخل نماید.

عقاب الاعمال/ 645

ص:80

قال الصادق علیه السلام:

ما کلّم رسول الله العباد بکنه عقله قط.

قال: و قال رسول الله صلی الله علیه و آله:

انا معاشر الانبیاء امرنا ان نکلم الناس علی قدر عقولهم.

امام صادق علیه السلام فرمود:

هرگز رسول خدا صلی الله علیه و آله به کُنه خِرَد خود با بندگان سخن نگفت و فرمود که رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود:

ما گروه پیغمبران دستور داریم که با مردم به اندازۀ عقلشان سخن بگوئیم.

امالی صدوق، مجلس 65، حدیث 6

قال رسول الله صلی الله علیه و آله:

یا اباذر اترک فضول الکلام و حسبک من الکلام ما تبلغ به حاجتک.

حضرت رسول الله صلی الله علیه و آله فرمودند:

ای اباذر! سخن زیاد را ترک کن! برای تو آن مقداری از سخن گفتن که به آن وسیله رفع حاجت نمائی، کافی است.

وسائل الشیعه 8/531 ح 1

قال رسول الله صلی الله علیه و آله:

سکوت اللسان سلامة الانسان.

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله فرمودند:

خاموشی زبان موجب سلامت انسان است.

نهج الفصاحه /376

قال رسول الله صلی الله علیه و آله:

نجاة المؤمن حفظ لسانه.

حضرت رسول صلی الله علیه و آله فرمودند:

نجات یافتن مؤمن منوط به حفظ زبانش است.

کافی 2/114 حدیث 9

قال امیرالمؤمنین علیه السلام:

ص:81

من حفظ لسانه سترالله عورته.

امیرالمؤمنین علیه السلام فرمودند:

هر کس زبان خود را نگهدارد، خداوند زشتی های او را پنهان کند.

ثواب الاعمال /405

قال علیه السلام:

قرأت التوراة و الانجیل و الزبور و الفرقان و اخترت من کلّ کتاب کلمة: فمن التوراة: من صمت نجا. و من الانجیل: من قنع شبع. و من الزبور: من ترک الشهوات سلم من الآفات، و من الفرقان: و من یتوکل علی الله فهو حسبه.

علی علیه السلام فرمودند:

کتاب های تورات، انجیل، زبور و قرآن را خواندم. از هر کتاب جمله ای اختیار کردم:

از تورات: کسی که سکوت کرد،نجات یافت.

از انجیل: هر کس قناعت کرد، سیر شد.

از زبور: کسی که شهوت ها(ی درونی) را ترک کند، از بلاها سالم می ماند.

از قرآن: کسی که بر خدا توکل کند، خدا او را کافی است.

الاثنی عشریه /165

قال الصادق جعفربن محمد علیه السلام:

لا زاد افضل من التقوی و لاشیئ احسن من الصمت و لا عَدُوَّ أضرّ من الجهل و لا داء ادوء من الکذب.

امام جعفر صادق علیه السلام فرمودند:

هیچ توشه ای بهتر از پرهیزکاری و هیچ چیز بهتر از سکوت نیست. هیچ دشمنی بدتر از نادانی و هیچ دردی بدتر از دروغ نمی باشد.

الاثنی عشریه /171

قال علی علیه السلام:

صدر العاقل صندوق سرّه.

حضرت علی علیه السلام فرمودند:

ص:82

سینۀ خردمند مخزن راز او است (زبان باز نمی کند و بیگانه را از آن آگاه نمی سازد).

نهج البلاغه /1090

قال ابومحمد العسکری علیه السلام:

قلب الأحمق فی فمه و فم الحکیم فی قلبه.

حضرت عسکری علیه السلام فرمودند:

قلب سفیه در دهان او و دهان حکیم در قلب او است. (احمق، اول سخن می گوید و بعد دربارۀ خوبی و بدی آن فکر می کند ولی کار حکیم عکس او است اول فکر می کند و بعد سخن می گوید).

تحف العقول /489

قال علیّ علیه السلام:

لسان العاقل وراء قلبه و قلب الاحمق وراء لسانه.

حضرت علی علیه السلام فرمودند:

زبان خردمند پشت دل او و دل احمق پشت زبان او است.

(عاقل وقتی می خواهد سخن بگوید اول فکر می کند و نیکی و بدی و عاقبت آن را سنجیده و سپس سخن می گوید ولی احمق نسنجیده سخن می گوید و بعد خوبی و بدی آن را در نظر می گیرد).

نهج البلاغه /1106

قال علی علیه السلام:

اذا تمّ العقل نقص الکلام.

حضرت علی علیه السلام فرمودند:

چون عقل وخرد به مرتبۀ کمال رسد گفتار کم گردد.

نهج البلاغه /176

قال علی علیه السلام:

تکلموا تعرفوا فانّ المرء مخبوء تحت لسانه.

حضرت علی علیه السلام فرمودند:

سخن بگوئید تا شناخته شوید چرا که مرد در زیر زبانش پنهان است.

نهج البلاغه /1272

ص:83

قال علی علیه السلام:

من کثر کلامه کثر خطاؤه و من کثر خطاؤه قلّ حیاؤه و من قلّ حیاؤه قل ورعه و من قل ورعه مات قلبه و من مات قلبه دخل النار.

حضرت علی علیه السلام فرمودند:

کسی که زیاد سخن بگوید، خطا و لغزش او نیز زیاد خواهد شد و کسی که خطای او زیاد شود، حیاء او کم خواهد شد و کسی که حیاء او کم شود، تقوایش کم خواهد شد و کسی که وَرَع او کم شود، قلب او خواهد مُرد و کسی که قلبش بمیرد، داخل آتش جهنم خواهد شد.

تحف العقول /89

توضیح

پرهیز از محرّمات الهی، امری مسلّم است. از مسائل شبهه ناک پرهیز کردن و به عبارت دیگر تقوای شدید را وَرَع گویند که آن را به راه رفتنِ شخص با پای برهنه در بیابان پرخار تمثیل کرده اند. شاید برای کسانی که در مناطق برف خیز زندگی می کنند راه رفتن شخص با کفش لغزنده روی برف یخ زده، تشبیه مناسبی باشد. تأکید فراوان روایات به آن حدّ است که فرموده اند: به ولایت ما اهل بیت نتوان رسید جز به وَرَع.

(امالی صدوق /500)

قال علی علیه السلام:

واعلم ان الکلام فی وثاقک ما لم تتکلم به فاذا تکلمت به صرت فی وثاقه فاخزن لسانک کما تخزن ذهبک و ورقک فانّ اللسان کلب عقور فان انت خلیّته عقر و ربّ کلمة سلبت نعمة.

از فرمایشات علی علیه السلام به محمد بن حنفیه این است:

بدان که زبان و سخن در اختیار تو است تا آنگاه که سخن نگفته باشی در سلامت هستی و هرگاه حرف زدی و زبان گشودی، در گرو سخنان خود هستی و باید از عهدۀ آن برآیی، زبان را نگهدار همان طور که طلا و نقره و درهم و دینارت را حفظ می کنی.

زبان مانند سگ درنده است که اگر جلوی آن را نگیری (آزادش

ص:84

بگذاری) به هر کس نیش می زند. و چه بسا کلمه ای که نعمتی را از انسان سلب کند.

مواعظ صدوق /71

قال النبی صلی الله علیه و آله:

من سمع خیراً فافشاها کمن عمله.

پیامبر صلی الله علیه و آله فرمودند:

هر کس کار خوبی از شخصی شنید و آن را منتشر ساخت مثل این است که خود این کار را کرده باشد.

غوالی الدرر، کلمه 19

قال النبی صلی الله علیه و آله:

من سمع فاحشة فافشاها کمن اتاها.

پیامبر صلی الله علیه و آله فرمودند:

کسی که چیز ناروائی شنید و آن را منتشر کرد مثل این است که خودش آن کار زشت را انجام داده باشد.

غوالی الدرر، کلمه 18

قال الرسول صلی الله علیه و آله:

اذا مدح الفاجر اهتز العرش و غضب الربّ.

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمودند:

آنگاه که فاسق، ستایش شود عرش (الهی) به لرزه درآید و خداوند به خشم آید.

تحف العقول /46

قال رسول الله صلی الله علیه و آله:

یا علی! حرّم الله الجنة علی کل فاحش بذی لایبالی ما قال و لا ما قیل له.

پیامبر صلی الله علیه و آله به علی علیه السلام فرمودند:

خداوند بهشت را به هر فحش دهندۀ بد زبانی که در فکر این نیست که چه می گوید و چه به او می گویند، حرام کرده است.

مکارم /291

عن ابی عبدالله علیه السلام قال:

ص:85

من روع مؤمناً بسلطان لیصیبه منه مکروه فلم یصبه فهو فی النار. و من روع مؤمنا بسلطان لیصیبه منه مکروه فأصابه فهو مع فرعون و آل فرعون فی النار.

حضرت صادق علیه السلام فرمود:

کسی که مؤمنی را از سلطانی بترساند به اینکه از جانب آن سلطان بدی به او می رسد و نرسد، چنین کسی در آتش است.

و اگر او را (به همان جمله) بترساند از اینکه از سلطانی به او بدی می رسد و برسد، چنین کسی با فرعون و آل فرعون در آتش است.

کافی 2/368 حدیث 2

قال رسول الله صلی الله علیه و آله:

یا علی! من خاف الناس لسانه فهو من اهل النار.

پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود:

ای علی! کسی که مردم را با زبانش بترساند، به تحقیق از جهنمیان است. (کسی که مردم از شرّ زبانش در امان نباشند چنین آدمی از اهل آتش است).

مکارم /289

قال رسول الله صلی الله علیه و آله:

المجالس بالامانة و لیس لأحد أن یحدث بحدیث یکتمه صاحبه الا باذنه الا أن یکون فقهاً او ذکراً له بخیر.

رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود:

جلسات (نشست و برخاست) یک نوع امانت هستند و هیچکس حق ندارد گفتگوهای مطرح شده را (برای دیگران) نقل کند مگر با اجازۀ هم جلسه ای خود (مصاحبی که در جلسه شرکت داشته)؛ مگر اینکه مسئلۀ فقهی یا ذکر خیر طرف باشد.

لئالی 2/213

قال رسول الله صلی الله علیه و آله:

ص:86

یعذب الله اللسان بعذاب لم یعذب به شیئ من الجوارح فیقول ای رب عذبتنی بعذاب لم تعذب به شیئا من جوارحی فیقال خرجت منک کلمة فبلغت مشارق الارض و مغاربها فسفک بها الدم الحرام و انتهب لها المال الحرام و انتهک بها الفرج الحرام. و عزّتی لاعذبنک بعذاب لم اعذب به شیئاً من جوارحک.

حضرت رسول الله صلی الله علیه و آله فرمود:

خداوند متعال زبان را طوری عذاب نماید که دیگر اعضاء و جوارح را آن گونه عذاب ننماید زبان عرض کند: خداوندا مرا بیش از سایر اعضاء عذاب می نمائی.

در جواب او گفته می شود: علت عذابِ بیشتر تو نسبت به بقیۀ اعضاء بدن این است که کلمه ای از تو گفته شده که به آن سوی زمین رسیده و موجب گردیده خون حرامی ریخته شود یا مال و ثروتی عطب و حرام شود و یا هتک ناموسی گردیده باشد و لذا آن کلمه باعث شده که تو را بیش از سایر اعضاء بدن عذاب نمایم (لذا انسان باید خیلی مواظب زبان خود باشد تا سخنی که می گوید سبب ضرر مالی یا جانی یا هتک ناموس کسی نشود).

لئالی 5/179

عن ابی بکر الحضرمی قال:

سئلت ابا عبدالله علیه السلام م عن قول الله «ان انکر الاصوات لصوت الحمیر» قال: العطسة القبیحة.

ابوبکر حضرمی گوید:

از امام صادق علیه السلام معنی آیۀ «به درستی که زشت ترین آوازها، آواز الاغ است» را سؤال نمودم فرمود: مقصود، عطسۀ زشت است (با صدای بلند و قبیح).

لئالی 2/232

ص:87

قال رسول الله صلی الله علیه و آله:

من ضمن لی ما بین لحییه و ما بین رجلیه ضمنت له الجنة.

حضرت رسول صلی الله علیه و آله فرمودند:

کسی که از برای من دو چیزی را که ما بین دو ریش (زبان) و ما بین دو پا (شهوت) قرار دارند ضامن شود، من نیز بهشت را برای او ضمانت می کنم. (کنایه از اینکه اکثر معصیت ها از زبان و شهوت سرچشمه می گیرد).

وسائل 11/389 حدیث 11

روی:

أنّ رجلاً جاء النبی صلی الله علیه و آله فقال: السلام علیک فقال النبی: و علیک السلام و رحمة الله. فجائه اخر فقال: السلام علیک و رحمة الله فقال النبی: و علیک السلام و رحمة الله و برکاته و جائه اخر فقال: السلام علیک و رحمة الله و برکاته فقال النبی: علیک السلام و رحمة الله و برکاته. فقیل: یا رسول الله زدت للاول و الثانی فی التحیة و لم تزد للثالث!! فقال: انه لم یبق لی من التحیة شیئاً فرددت علیه مثله.

روایت شده که:

 شخصی خدمت پیامبر صلی الله علیه و آله رسید و عرض کرد: السلام علیک.

 پیغمبر صلی الله علیه و آله جواب داد: و علیک السلام و رحمة الله.

دیگری آمد و عرض کرد: السلام علیک و رحمة الله.

 پیغمبر صلی الله علیه و آله در جواب فرمود: و علیک السلام و رحمة الله و برکاته.

دیگری آمد و عرض کرد: السلام علیک و رحمة الله و برکاته.

پیغمبر صلی الله علیه و آله فرمود: و علیک السلام و رحمة الله و برکاته.

خدمت پیغمبر عرض شد: برای اولی و دومی بر تحیت اضافه فرمودی و برای سومی چیزی اضافه نفرمودی!

فرمود: برای من چیز اضافه ای باقی نگذاشته بود لذا من همان تحیت را به او برگرداندم.

لئالی 2/207

قال رسول الله صلی الله علیه و آله:

ص:88

من قال: «السلام علیکم» کتب له عشر حسنات و من قال: «السلام علیکم و رحمة الله» کتب له عشرون حسنة و من قال: «السلام علیکم و رحمة الله و برکاته» کتب له ثلاثون حسنة.

رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود:

کسی که بگوید: «السلام علیکم» ده حسنه برایش نوشته می شود و کسی که بگوید «السلام علیکم و رحمة الله» بیست حسنه، و کسی که بگوید «السلام علیکم و رحمة الله و برکاته» سی حسنه برای او ثبت خواهد شد.

لئالی 2/207

قال ابوعبدالله علیه السلام:

من التواضع أن تسلّم علی من لقیت.

امام صادق علیه السلام فرمود:

سلام کردن به هر کس که او را ملاقات کردی، از تواضع (تو) است.

لئالی 2/206

قال علی علیه السلام:

للسلام و جوابه مائة حسنة: تسع و تسعون منها للمسلّم و واحدة للمجیب.

حضرت علی علیه السلام فرمود:

برای سلام صد حسنه هست که نود و نه تای آن برای سلام کننده و یکی برای جواب دهنده است.

لئالی 2/205

عن علی بن موسی الرضا علیه السلام قال:

من لقی فقیرا مسلما فسلّم علیه خلاف سلامه علی الغنی لقی الله (عزوجلّ) یوم القیامۀ و هو علیه غضبان.

امام رضا علیه السلام فرمود:

هر که به فقیر مسلمانی سلام کند برخلاف سلامی که به توانگران می کند، در روز قیامت خدا را ملاقات کند در حالتی که بر او خشمناک باشد.

امالی صدوق، مجلس 18 حدیث 5

ص:89

قال رسول الله صلی الله علیه و آله:

السلام تطوع و الرّد فریضة.

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمودند:

سلام کردن مستحب و جواب سلام واجب است.

کافی 2/644 حدیث 1

قال الحسین بن علی علیه السلام:

للسلام سبعون حسنة تسع و ستون للمبتدی و واحدة للراد.

حضرت سیدالشهداء علیه السلام فرمودند:

برای سلام کردن هفتاد حسنه است که شصت و نه تای آن برای سلام کننده و یکی برای جواب دهنده است.

تحف العقول /248

قال رسول الله صلی الله علیه و آله:

من بدأ بالکلام قبل السلام فلا تجیبوه.

رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمودند:

هر کس پیش از سلام دادن شروع به سخن کند، پاسخش ندهید.

خصال 1/ باب 1، ص 19، حدیث 67

قال رسول الله صلی الله علیه و آله:

یا علی! ابداً بالملح و اختم به فانّ الملح شفاء من سبعین داء اقلها الجنون و الجذام و البرص.

پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله به علی علیه السلام فرمود:

یا علی! اولِ غذا و آخر غذا نمک بخور، زیرا نمک موجب شفاء از هفتاد نوع مرض است که کمترین آنها، دیوانگی و خوره و پیسی می باشد.

تحف العقول /12

قال رسول الله صلی الله علیه و آله:

الأکل فی السوق دناءة.

رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمودند:

خوردنِ در بازار، (علامت) پستی است.

ص:90

تحف العقول /48

قال الرضا علیه السلام:

انّ فی الجسد عرقاً یقال له العشاء فاذا ترک الرجل العشاء لم یزل یدعو علیه ذلک العرق حتی یصبح یقول اجاعک الله کما اجعتنی و اظمأک کما اظمأتنی فلا یدعن احدکم العشاء لو لقمة من خبز و لو شربة من ماء.

امام رضا علیه السلام فرمود:

در جسم انسان رگی هست که اسم آن عشاء است، هرگاه شخصی در شب، ترک غذا کند (شام نخورد) آن رگ تا صبح نفرین می کند و نفرین او این است که خدا تو را گرسنه گرداند همچنانکه مرا گرسنه نگاهداشتی و تو را تشنه نگاهدارد همان طور که مرا تشنه نگاهداشتی. پس حتماً باید ترک شام نکرد هرچند به یک لقمه نان یا به یک جرعه آب باشد.

لئالی 2/302

قال ابوعبدالله الصادق علیه السلام:

ما من عبد شرب الماء فذکر الحسین علیه السلام و اهل بیته و لعن قاتله الا کتب الله له مأة الف حسنة و حطّ عنه مأة الف سیئة و رفع له مأة الف درجة و کانّما اعتق مأة الف نسمة و حشره الله یوم القیامة ثلج الفؤاد.

امام صادق علیه السلام فرمود:

هر بنده ای که آب بنوشد و یاد امام حسین علیه السلام و اهل بیتش نماید و قاتل او را لعن کند برای او صد هزار حسنه نوشته خواهد شد و صد هزار گناه از او محو خواهد شد و صد هزار درجه برای او بالا رود و مانند این است که صد هزار بنده را آزاد نموده و خداوند او را در روز قیامت مطمئن القلب محشور خواهد کرد.

لئالی 2/332

ص:91

عن الصادق علیه السلام قال:

اذا دعی احدکم الی طعام فلا یستتبعن ولده فانّه ان فعل اکل حراماً و دخل غاصباً.

امام صادق علیه السلام فرمود:

هرگاه یکی از شما برای صرف غذا دعوت شدید، نباید فرزند خود را همراه ببرید، اگر چنین کاری کردید غذای آن فرزند حرام و ورود او به آن محل دعوت، ورود غاصبانه است. (مؤلف لآلی الاخبار می نویسد: ذکر فرزند کنایه است از هر کس که از طرف مهمان کننده دعوت نشده باشد.)

لئالی 2/336

قال امیرالمؤمنین علیه السلام للحسن ابنه علیه السلام:

یا بنیّ! الا اعلّمک اربع خصال تستغنی بها عن الطب؟

فقال: بلی یا امیرالمؤمنین.

قال: لا تجلس علی الطعام الا و انت جائع و لا تقم عن الطعام الا و انت تشتهیه و جوّد المضغ و اذا نمت فاعرض نفسک علی الخلاء فاذا استعملت هذا استغنیت عن الطب.

علی بن ابی طالب علیه السلام خطاب به فرزندش امام حسن علیه السلام فرمودند:

فرزندم! می خواهی چهار خصلت به تو بیاموزم که به واسطۀ آنها از علم طب بی نیاز گردی؟

فرمود: آری یا امیرالمؤمنین.

آنگاه حضرت علی علیه السلام فرمودند:

1. تا گرسنه نشده ای بر سفرة غذا منشین.

2. زمانی از کنار غذا برخیز که هنوز میل به خوردن داری.

3. جویدن لقمه را نیکو انجام بده.

4. چون خواستی بخوابی برای قضای حاجت به مستراح برو.

اگر این چهاردستور را انجام دهی، از طب بی نیاز خواهی شد.

خصال /229 حدیث 67

قال علی علیه السلام:

ص:92

احذر الشره فکم من اکلة منعت اکلات.

حضرت علی علیه السلام فرمودند:

از زیاد غذا خوردن بترس، چه بسیار شده که یک بار غذا خوردن، مانع چند بار غذا خوردن شده است.

غرر و درر /95

قال امیرالمؤمنین علیه السلام:

من اراد ان یکثر خیر بیته فلیغسل یده قبل الأکل.

امیرالمؤمنین علیه السلام فرمودند:

هر کس می خواهد خیر خانه اش زیاد شود، باید پیش از خوردن غذا دست خود را بشوید.

خصال 1/ باب 1، ص 25-26، حدیث 90

قال امیرالمؤمنین علیه السلام:

من سرّه ان یکثر خیر بیته فلیتوضأ عند حضور طعامه.

حضرت علی علیه السلام فرمودند:

هر کس به فراوانی خیر و برکت خانه اش (می اندیشد و) دلشاد می شود، بایستی هنگام حاضر شدن بر سر سفره، وضو بگیرد. (با وضو باشد که از غذا استفاده نماید).

خصال 1/ باب 1، ص 13، حدیث 44

قال رسول الله صلی الله علیه و آله:

لا تدع الی طعامک احداً حتی یسلم.

رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمودند:

هیچ کس را تا سلام نداده، به خوردن غذا دعوت مکن.

خصال 1/ باب 1، ص 19، حدیث 67

قال رسول الله صلی الله علیه و آله:

اذا جمع للطعام اربع خصال فقد تمّ: اذا کان من حلال و کثرت الایدی علیه و سمی الله تبارک و تعالی فی اوله و حمد فی آخره.

ص:93

رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمودند:

اگر در خوراک چهار چیز فراهم آید کامل خواهد بود:

1. از حلال باشد.

2. دست های زیادی در خوردن آن شرکت کند.

3. با نام خدای تبارک و تعالی آغاز (به خوردن) شود.

4. با حمد خداوند پایان پذیرد.

خصال 1/ باب 4، ص 216، حدیث 39

قال رسول الله صلی الله علیه و آله:

شرار امتی عزّابها.

حضرت رسول صلی الله علیه و آله فرمودند:

بدترین افراد امتم، مردان بی همسر و زنان بی شوهرند.

بحار الانوار 103/222 حدیث 42

قال رسول الله صلی الله علیه و آله:

من تزوّج فقد أحرز نصف دینه فلیتّق الله فی النصف الباقی.

حضرت رسول صلی الله علیه و آله فرمودند:

آن کسی که زناشویی کند نصف دین خود را حفظ کرده است پس باید در مورد نصف دیگرش از خدا بترسد. (و آن را با تقوا حفظ کند).

بحار الانوار 103/219 حدیث 14

قال رسول الله صلی الله علیه و آله:

رکعتان من المتأهل خیر من اثنین و ثمانین رکعة من العزب.

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمودند:

دو رکعت نماز شخصی که زن دارد بهتر است از هشتاد و دو رکعت نماز کسی که زن ندارد.

نهج الفصاحه /346

ص:94

قال رسول الله صلی الله علیه و آله:

التمسوا الرزق بالنکاح.

رسول گرامی خداوند 9 فرمودند:

رزق و روزی را به واسطۀ ازدواج (از خداوند) درخواست کنید.

نهج الفصاحه /120

عن الرضا علیه السلام قال:

نزل جبرئیل علی النبی فقال یا محمّد ربّک یقرئک السلام و یقول: انّ الابکار من النساء بمنزلة الثمر علی الشجر.

امام هشتم علیه السلام فرمود:

جبرئیل بر پیامبر نازل شد و گفت: یا محمد پروردگارت به تو سلام می رساند و می فرماید: زنان باکره مانند میوۀ روی درختند (همان طور که میوه وقتی رسید باید او را چید و استفاده کرد همچنین باید زنان هم به موقع مورد استفاده قرار گیرند هر چه زودتر شوهر کنند و از فصل استفادۀ از آن دیر نشود و الا همانند میوه ای که از آن استفاده نشود، فاسد خواهد شد).

وسائل 14/39 حدیث 3

قال رسول الله صلی الله علیه و آله:

من سعادة الرجل أن لا تحیض ابنته فی بیته.

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود:

از خوشبختی مرد این است که دخترش در منزلش حائض نشود (قبل از اینکه به حدّ حیض برسد شوهر کند).

وسائل الشیعه 14/41 حدیث 12

قال رسول الله صلی الله علیه و آله:

ایاکم و خضراء الدمن! قیل: یا رسول الله! ما خضراء الدمن؟ قال: المرأة الحسناء فی منبت السوء.

حضرت رسول صلی الله علیه و آله فرمودند:

ص:95

از گیاهانی که در مناطق آلوده می رویند، بپرهیزید! سؤال شد: ای رسول خدا، منظورتان از این گیاهان چیست؟ فرمودند: زن زیبایی است که در خانوادۀ آلوده و پستی پرورش یافته است.

بحار الانوار 103/232 حدیث 10

قال رسول الله صلی الله علیه و آله:

لا ولیمة الا فی خمس: فی عرس او خرس او عذار او وکار او رکاز.

فامّا العرس: فالتزویج، و الخرس: النفاس بالولد، و العذار: الختان، والوکار: الرجل یشتری الدّار، و الرّکاز: الذی یقدم من مکّة.

حضرت رسول صلی الله علیه و آله فرمودند:

ولیمه (پذیرایی عمومی) فقط در پنج مورد است:

1. در جشن عروسی.

2. به هنگام ولادت فرزند.

3. در وقت ختنه کردن.

4. در خرید خانه.

5. در بازگشت از حج.

خصال 1/ باب 5، ص 313، حدیث 91

قال رسول الله صلی الله علیه و آله:

ان اقل ساکنی الجنة النساء.

رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمودند:

کمترین ساکنین بهشت، زن ها هستند.

نهج الفصاحه /120

قال رسول الله صلی الله علیه و آله:

النساء حبالة الشیطان.

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله فرمودند:

زنان دام های شیطانند.

نهج الفصاحه /635

ص:96

عن ابی عبدالله علیه السلام قال:

ان الله تبارک و تعالی جعل الشهوة عشرة اجزاء تسعة منها فی النساء و واحدة فی الرجال و لولا ما جعل الله (عزوجلّ) فیهن من اجزاء الحیاء علی قدر اجزاء الشهوة لکان لکل رجل تسع نسوة متعلقات به.

امام صادق علیه السلام فرمودند:

همانا خدای تبارک و تعالی میل زناشویی را ده سهم قرار داده است که نه سهم آن در زنان و یک سهم در مردان است و اگر آن مقدار حیا که خداوند (عزوجلّ) به مقدار شهوت در زنان قرار داده، نبود؛ در آن صورت به هر مردی، نه زن در می آویخت.

خصال 2/ باب 10، ص 438، حدیث 28

عن الصادق علیه السلام انه قال:

الحیاء علی عشرة اجزاء تسعة فی النساء و واحدة فی الرجال؛ فاذا حاضت الجاریة ذهب جزء من حیائها، فاذا تزوجت ذهب جزء، فاذا اقترعت ذهب جزء، فاذا ولدت ذهب جزء و بقی لها خمسة اجزاء فان فجرت ذهب حیاؤها کلّه و ان عفّت بقی لها خمسة اجزاء.

امام صادق علیه السلام فرمودند:

حیا ده سهم است: نه سهم در زنان و یک سهم در مردان؛ پس آنگاه که دوشیزه خون حیض دید یک سهم از حیای او می رود و چون شوهر کند یک سهم دیگر برود و چون بکارتش از دست رود، یک سهم دیگر هم برود و چون فرزند آورد یک سهم دیگر برود و پنج سهم برای او باقی می ماند. پس اگر دامن به ناپاکی آلود، همۀ حیائش از دست برود و اگر عفت ورزید پنج سهم از حیا برایش می ماند.

خصال 2/ باب 10، ص 439، حدیث 29

عن جعفر بن محمد عن ابیه قال:

ان الله تبارک و تعالی جعل للمرأة صبر عشرة رجال فاذا حملت زادها قوة صبر عشرة رجال اخری.

ص:97

امام باقر علیه السلام فرمودند:

همانا خدای تبارک و تعالی در یک زن، بردباری ده مرد را قرار داده است و چون باردار شود، نیز بردباری ده مردِ دیگر را بر او بیفزاید.

خصال 2/ باب 10، ص 439، حدیث 31

قال رسول الله صلی الله علیه و آله:

ایّ امرأة تَتَطیَّبُ ثمّ خرجتْ من بیتها فهی تلعن حتی ترجع الی بیتها متی رجعتْ.

رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمودند:

هر زنی که خود را خوشبو کند و از خانۀ خود بیرون رود، پیوسته لعن شود تا به خانه بازگردد، هر وقت که بازگشت. (یعنی هر چه طول بکشد بیشتر لعن شود).

عقاب الاعمال /590

قال رسول الله صلی الله علیه و آله:

اذا استعطرت المرأة فمرّت علی القوم لیجدوا ریحها فهی زانیة.

رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمودند:

گناهِ زنی که خود را خوشبو نماید سپس در میان گروهی از مردم عبور نماید تا اینکه بوی خوش او به مشام آنان برسد، همچون گناهِ زنا است.

نهج الفصاحه /34

قالت فاطمة علیهاالسلام:

خیر النساء الا یرین الرجال و لا یریهن الرجال.

حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها فرمودند:

بهترین زنان آنهایی هستند که مردان را نبینند و مردان نیز آنها را نبینند.

مکارم /143

عن ام سلمة قالت:

کنت عند النبی صلی الله علیه و آله و عنده میمونة فاقبل ابن ام مکتوم و ذلک بعد ان امر الحجاب.

فقال: احتجبا.

فقلنا: یا رسول الله! الیس اعمی لایبصرنا؟

ص:98

قال: افعمیا و ان انتما الستما تبصرانه!

ام سلمه گوید:

خدمت پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله بودم، میمونه هم حضور داشت. در این حال، ابن ام مکتوم که نابینا بود وارد شد و حجاب نیز واجب شده بود. پیغمبر صلی الله علیه و آله به من و میمونه دستور دادند: حجاب را رعایت کنید! عرض کردیم: آیا نابینا نیست؟ مگر نه این است که ما را نمی بیند؟! فرمودند: آیا شما هم نابینا هستید و او را نمی بینید؟! [از این حدیث صرفنظر از آن که از نابینا هم باید رو پوشید مستفاد می شود که همین طور که مرد نباید به زن نگاه کند زن هم نباید به مرد نگاه کند هرچند مرد کور و نابینا باشد].

مکارم /143

قال رسول الله صلی الله علیه و آله:

انّ اکمل المؤمنین ایماناً أحسنهم خلقاً. و خیارکم، خیارکم لنسائه.

رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود:

مؤمنی کامل ترین ایمان را دارد که بهترین اخلاق را دارد. و بهترین شما، کسی است که بهترین رفتار را با همسرش داشته باشد.

سفینة البحار 2/586

از حضرت رضا سؤال شد که مقدار نفقة مستحسن چیست؟ حضرت فرمودند: بین المکروهین. سائل عرض کرد: نمی دانم «ما بین دو مکروه» چیست؟ حضرت فرمودند: ان الله کره الاسراف و کره الاقتار یعنی خداوند متعال اسراف و اقتار را مکروه می دارد. به این معنی که انسان نباید نه آنچنان خرج زیاد و بی مورد نماید و نه برعکس، در امور زندگی به خود و عیال فشار وارد آورد.

وسائل 15/262 حدیث 6

قال رسول الله صلی الله علیه و آله:

یا علی. لکلّ ذنب توبة الا سوء الخلق فانّ صاحبه کلّما خرج من ذنب دخل فی ذنب آخر.

ص:99

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله به علی علیه السلام فرمود:

برای هر گناهی، توبه هست، مگر بداخلاقی. زیرا شخص بداخلاق به محض اینکه از گناهی خارج شد داخل گناه دیگر می شود.

مکارم /291

قال رسول الله صلی الله علیه و آله:

ان المرأة خلقت من ضلع و انک ان ترد اقامة الضلع تکسرها، فدارها تعش لها.

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمودند:

زن از دنده خلق شده است و تو هرگاه اراده کنی که دنده را راست کنی، آن را می شکنی؛ پس با زن مدارا کن و با او آرام زندگی کن.

نهج الفصاحة /167

قال علی بن الحسین علیه السلام:

أربع من کنّ فیه کمل اسلامه و محصت عنه ذنوبه و لقی ربّه (عزوجلّ) و هو عنه راض: من وفی لله (عزوجلّ) ممّا یجعل علی نفسه للناس و صدق لسانه مع الناس و استحیی من کل قبیح عندالله و عند الناس و حسن خلقه مع اهله.

حضرت سجاد علیه السلام فرمودند:

چهار خصلت در هر که باشد اسلامش کامل است و گناهانش محو خواهند شد و پروردگارش را در حالتی ملاقات خواهد نمود که از او راضی است:

1. کسی که به خاطر خدای (عزوجلّ) به عهد خود نسبت به مردم، وفا کند.

2. با مردم راستگو باشد.

3. از چیزی که نزد خدا و مردم، قبیح و زشت باشد خودداری کند.

4. با اهل بیت خود، خوش اخلاق باشد.

الاثنی عشریه /171

قال رسول الله صلی الله علیه و آله:

اذا اراد أحدکم أن یتزوج فلیسئل عن شعرها کما یسئل عن وجهها فانّ الشعر

ص:100

أحد الجمالین.

پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمودند:

هرگاه یکی از شما ارادۀ تزویج نماید باید از موی زن هم پرسش نماید همان طوری که از صورتش سؤال می کند، زیرا مو یکی از دو زیبایی است.

مکارم /119

عن الصادق علیه السلام قال:

من تزوج امرأة فلم ینو أن یوفیها صداقها فهو عندالله زان.

حضرت صادق علیه السلام فرمودند:

کسی که با زنی ازدواج نماید و نیتش عدم پرداخت مهریۀ او باشد، در پیشگاه خداوند، زناکار محسوب خواهد شد.

مکارم /123

قال امیرالمؤمنین علیه السلام:

انّ احق الشروط أن یوفی بها ما استحللتم له الفرج و السنة المحمدیة فی الصداق خمس مائة درهم فمن زاد علی السنة رد الی السنة.

حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام فرمودند:

سزاوارترین شرطی که باید به آن عمل بشود پرداخت مهریه است که ناموس زن به وسیلۀ آن حلال شده است. و سنت پیغمبر در خصوص مهریه، پانصد درهم است پس هر کس بر سنت پیغمبر چیزی بیفزاید، سنت او را ردّ کرده است.

مکارم /123

قال رسول الله صلی الله علیه و آله:

خیرکم خیرکم لأهله و انا خیرکم لاهلی.

پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمودند:

بهترین شما کسی است که بهترین فرد برای خانواده اش باشد و من بهترین شما هستم نسبت به خانواده ام.

ص:101

مکارم /130

عن ابی جعفر علیه السلام قال:

قال رسول الله صلی الله علیه و آله: اوصانی جبرئیل علیه السلام بالمرأة حتی ظننت انّه لاینبغی طلاقها الا من فاحشة بیّنة.

امام باقر علیه السلام فرمود:

حضرت پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمودند: جبرئیل علیه السلام مرا نسبت به زن تا حدّی سفارش نمود که گمان بردم طلاق دادن وی سزاوار نیست مگر به واسطۀ گناه آشکاری.

مکارم /131

سئل اسحاق بن عمّار اباعبدالله علیه السلام حق المرأة علی زوجها. قال:

یشبع بطنها و یکسو جثتها و ان جهلت غفر لها. انّ ابراهیم خلیل الرحمن علیه السلام شکی الی الله خلق سارة. فاوحی الله تعالی الیه: انّ مثل المراة مثل الضلع ان اقمته انکسر و ان ترکته استمتعتَ به. قلت: من قال هذا؟ فغضب ثم قال: هذا و الله قول رسول الله صلی الله علیه و آله.

اسحاق بن عمار از حضرت صادق علیه السلام در مورد حق زن سؤال کرد. حضرت فرمودند: شکم او را سیر کند، بدنش را بپوشاند، اگر عمل خلافی به نادانی از وی سر زد او را عفو کند. حضرت ابراهیم خلیل الرحمن علیه السلام از اخلاق ساره، به خداوند شکایت کرد. خداوند به او چنین وحی فرستاد: مَثَل زن مَثَل دنده است که اگر خواسته باشی آن را راست کنی شکسته می شود و اگر از او صرف نظر کردی از او بهره می بری. اسحاق بن عمار گوید؛ گفتم: این حرف را چه کسی گفته است؟ حضرت صادق علیه السلام غضبناک شده و فرمودند: به خدا قسم این فرمایش رسول خدا است!

مکارم /131

قال ابوالحسن موسی بن جعفر علیه السلام:

ان عیال الرجل اسرائه فمن انعم الله علیه نعمة فلیوسع علی اسرائه فان لم یفعل أوشک أن تزول عنه تلک النعمة.

امام هفتم علیه السلام فرمود:

عیال مرد، اسیران اویند. هر که خدا به او نعمت داده بایستی بر اسیران خود توسعه دهد و اگر نکند بسا باشد که آن نعمت از دستش برود.

ص:102

امالی صدوق، مجلس 68 حدیث 3

قال النبی صلی الله علیه و آله:

عیال الرجل اسراؤه و احبّ العباد الی الله (عزوجلّ) احسنهم صنیعة علیَ اسرائه.

پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمودند:

عائله مرد اسیرانِ او هستند و بهترین بندگان خدا آن کسی است که نسبت به اسرای خود، خوش رفتارتر باشد.

مکارم /132

قال السجاد علیه السلام:

ارضاکم عندالله أسبغکم علی عیاله.

امام سجاد علیه السلام فرمود:

راضی ترین شما نزد خدا، وسعت دهنده ترین شما است نسبت به عائلۀ خود.

بحار 104/73 حدیث 25

قال الرضا علیه السلام:

صاحب النعمة یجب علیه التوسعة علی عیاله.

حضرت رضا علیه السلام فرمودند:

کسی که امکانات مالی دارد، وسعت دادن نسبت به عائله اش، بر او واجب می شود.

وسائل 15/249 حدیث 3

قال الرضا علیه السلام:

ینبغی للرجل أن یوسع علی عیاله لئلا یتمنوا موته.

حضرت رضا علیه السلام فرمودند:

سزاوار است که مرد در امور زندگیِ عیال خود وسعت دهد تا آرزوی مرگ او را ننمایند.

وسائل 15/249 حدیث 6

قال رسول الله صلی الله علیه و آله:

ص:103

لیس منّا من وسع الله علیه ثمّ قتر علی عیاله.

حضرت رسول صلی الله علیه و آله فرمودند:

از ما نیست کسی که خداوند وسعتش داده لیکن او بر نان خورانش تنگ بگیرد.

مدینة البلاغة 2/534

قال النبی صلی الله علیه و آله:

شر الناس المضیق علی اهله.

پیامبر صلی الله علیه و آله فرمودند:

بدترین مردم کسی است که به خانوادۀ خود تنگ گیرد.

غوالی الدرر، کلمه 18

عن الصادق علیه السلام قال:

اتقوا الله فی الضعیفین یعنی الیتیم و النساء.

امام صادق علیه السلام فرمودند:

نسبت به دو ضعیف یتیم و زن، از خدا بترسید (و حقّ آنها را ادا کنید).

مکارم /132

قال علی علیه السلام:

ثلاث مهلکات: طاعة النساء و طاعة الغضب و طاعة الشهوة.

حضرت علی علیه السلام فرمودند:

سه چیز موجب هلاکت است: اطاعت زنان، اطاعت خشم و اطاعت شهوت.

فهرست غرر و درر /423

قال رسول الله صلی الله علیه و آله:

یا علی! من اطاع امراته اکّبه الله علی وجهه فی النار. فقال علی علیه السلام: و ما تلک الطاعة؟ قال: یأذن لها فی الذهاب الی الحمامات و العراسات و النائحات و لبس الثیاب الرقاق.

پیامبر صلی الله علیه و آله به علی علیه السلام فرمودند:

کسی که از زن اطاعت کند، خداوند متعال او را به صورت، در آتش

ص:104

جهنم خواهد انداخت.

علی علیه السلام سؤال کرد: این اطاعت چیست که باعث این عقاب است؟ پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: به زن اجازه دهد به حمام برود، در مجالس عروسی و فاتحه خوانی شرکت کند و لباس نازک بدن نما بپوشد (خلاصه آنکه: زن خود را آزاد و بی قید و بند بگذارد).

مکارم /295

قال علی علیه السلام:

المرأة عقرب حلوة اللبسة.

حضرت علی علیه السلام فرمودند:

زن چون کژدم (آزار رساننده) است که شیرین است گزیدن (آمیزش با) او

نهج البلاغه /1114

قال النبی صلی الله علیه و آله:

ثلاثة و ان لم تظلمهم ظلموک: السفلة و زوجتک و خادمک.

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمودند:

سه کس اند که هرچند به آنها ستم نکنی، به تو ستم می کنند. اشخاص پست، زن تو، و خدمتگزارت.

تحف العقول /47

قال رسول الله صلی الله علیه و آله:

انّ مع سعادة المرء المسلم أن یشبهه ولده و المرأة الجملاء ذات دین، و المرکب الهنئ، و المسکن الواسع.

پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود:

از سعادت مرد مسلمان این است که فرزندش شبیه به او باشد و زن زیبای دین دار داشته باشد و مرکبش راهوار و مسکنش وسیع باشد.

بحار الانوار 104/104 حدیث 87

قال امیرالمؤمنین علیه السلام:

ص:105

دخل علینا رسول الله صلی الله علیه و آله و فاطمة جالسةٌ عند القدر و أنا انقّی العدس فقال: یا ابالحسن. فقلت: لبیک یا رسول الله. قال اسمع منّی ما اقول الا من امر ربّی: ما من رجل یعین امرأته فی بیتها الا کان له بکل شعرة علی بدنه عبادة سنة صیام نهارها و قیام لیلها و اعطاه الله من الثواب مثل ما اعطاه الله الصابرین و داود النبی و یعقوب و عیسی.

یا علی من کان فی خدمة العیال فی البیت و لم یأنف کتب الله اسمه فی دیوان الشهداء و کتب له بکل یوم و لیلة ثواب الف شهید و کتب له بکل قدم ثواب حجّة و عمرة و اعطاه الله بکل عرق فی جسده مدینة.

 یا علی ساعة فی خدمةالعیال فی البیت خیر من عبادة الف سنة و الف حجة والف عمرة و خیر من عتق الف رقبة و الف غزوة و الف مریض عاده و الف جمعة و الف جنازة و الف جائع یشبعهم و الف عار یکسوهم و الف فرس یوجّهه فی سبیل الله و خیر له من الف دینار یتصدق به علی المساکین و خیر له من ان یقرء التوراة و الانجیل و الزبور و الفرقان و من الف اسیر اعتقه و خیر له من الف بدنة یعطی المساکین و لایخرج من الدنیا حتی یری مکانه من الجنة.

 یا علی من لم یأنف من خدمةالعیال دخل الجنة بغیر حساب. یا علی خدمة العیال کفارة الکبائر و یطفی غضب الرّبّ و مهور الحور العین و یزید فی الحسنات و الدرجات. یا علی لا یخدم العیال الا صدیق او شهید او رجل یرید الله به خیر الدنیا و الآخرة.

علی علیه السلام فرمود:

پیغمبر بر ما وارد شد در حالی که فاطمه علیها السلام مشغول پخت دیگ بود و من مشغول پاک کردن عدس. پیغمبر فرمود: ای ابوالحسن. گفتم: بله یا رسول الله. فرمود: بشنو از من چیزی را که نمی گویم مگر آن چه را که پروردگارم امر فرموده: هر مردی که در خانه، کمک زن خود کند به اندازۀ هر مو که در بدن دارد ثواب عبادت یک سال که روزهای آن روزه و شب هایش را به عبادت مشغول باشد داده خواهد شد و خداوند همانند ثواب صابرین، و داود پیامبر و یعقوب و عیسی علیهم السلام را به او عطا می کند.

ص:106

یا علی، کسی که در خانه به عیال خود خدمت کند و بداخلاقی نکند خداوند اسم او را در دفتر شهداء می نویسد و برای هر روز و شب ثواب هزار شهید برای او ثبت خواهد شد و به قدر هر قدمی که برمی دارد ثواب یک حج و عمره برای او ثبت خواهد شد و به عوض هر رگی که در بدن دارد خداوند به او شهری عطا خواهد کرد.

یا علی یک ساعت خدمت نمودن به عائله ی خود، بهتر است از عبادت هزار ساله و انجام هزار حج و عمره، و بهتر است از آزاد کردن هزار بنده، رفتن به هزار غزوه، عیادت هزار مریض، انجام هزار نماز جمعه، هزار تشییع جنازه، سیر کردن هزار گرسنه، پوشیدن هزار برهنه و نیز هزار اسب را روانۀ جنگ در راه خدا نمودن، و بهتر است از هزار دینار صدقه دادن به مساکین و بهتر از خواندن کتاب های تورات، انجیل، زبور و قرآن، و (بهتر) از آزاد کردن هزار اسیر و بخشیدن هزار شتر به فقرا.

و از دنیا نرود مگر آنکه جای خود را در بهشت ببیند.

یا علی کسی که از خدمت به عیال خود خودداری نکند، بدون حساب داخل بهشت خواهد شد.

یا علی خدمت به عیال کفارۀ گناهان کبیره و فرونشانندۀ خشم خداوند و مهریۀ حورالعین و موجب زیادی حسنات و درجات خواهد بود.

یا علی خدمت به عیال نمی کند مگر صدیق یا شهید یا کسی که اراده و نیت او خیر دنیا و آخرت باشد.

لئالی 3/263-264

قال النبی صلی الله علیه و آله:

ایما امرأة لم ترفق بزوجها و حملته علی ما لایقدر علیه و لا یطیق لم تقبل منها حسنة و تلقی الله و هو علیها غضبان.

پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمودند:

آگاه باشید! هر زنی که نسبت به شوهر خود مدارا نکند و شوهر خود را به چیزی وادار کند که قدرت آن را نداشته باشد، کارهای خوب او ثواب

ص:107

نخواهند داشت و خدا را در حالتی ملاقات خواهد کرد که بر او خشمناک باشد.

مکارم /130

عن ابی جعفر علیه السلام قال:

ایما امرأة باتت و زوجها علیها ساخط فی حق لم تقبل منها صلوة حتی یرضی عنها.

امام محمد باقر علیه السلام فرمودند:

هر زنی که شب را در حالی بگذراند که شوهرش (در مورد حقی از حقوق) از او ناراضی باشد، نمازش قبول نخواهد شد تا شوهرش از دست او راضی شود.

مکارم /130

قال رسول الله صلی الله علیه و آله:

ایما امرأة خرجت من بیتها بغیر اذن زوجها فلا نفقة لها حتّی ترجع.

پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمودند:

هر زنی که بدون اجازۀ شوهر خود از خانه اش خارج شود، حق نفقه ندارد تا برگردد.

مکارم /130

قال رسول الله صلی الله علیه و آله:

ایما امرأة قالت لزوجها:« ما رأیت منک خیرا قطّ» فقد حبط عملها.

حضرت رسول صلی الله علیه و آله فرمودند:

هر زنی که به شوهر خود بگوید: «هرگز از تو خیری ندیدم» در واقع، عمل خود را باطل کرده و ثواب عمل خوب او محو می گردد.

مکارم /130

عن ابی جعفر علیه السلام قال:

انّ رجلاً من الانصار علی عهد رسول الله صلی الله علیه و آله خرج فی بعض حوائجه فعهد الی امرأته عهداً أن لا تخرج من بیتها حتی یقدم. قال: و انّ اباها مرض فبعثت المرأة الی رسول الله صلی الله علیه و آله فقال: انّ زوجی خرج و

ص:108

عهد الیّ ان لا اخرج من بیتی حتی یقدم. انّ ابی مرض فتأمرنی ان اعوده؟ قال: لا. اجلسی فی بیتِک و اطیعی زوجِک. قال: فمات فبعثت الیه یا رسول الله انّ ابی قد مات فتأمرنی أن اصلی علیه؟ قال: لا. اجلسی فی بیتک و اطیعی زوجک. قال: فدفن الرجل فبعثت الیها رسول الله صلی الله علیه و آله: انّ الله تبارک و تعالی قد غفرلک و لأبیک بطاعتک لزوجک.

امام باقر علیه السلام فرمودند:

در زمان پیغمبر اکرم _ صلی الله علیه و آله _، مردی از انصار برای کاری از منزل خارج شد و با زن خود عهد کرد که از خانه خارج نشود تا برگردد.

به زن خبر رسید که پدرش مریض شده. آن زن شخصی را خدمت رسول اکرم صلی الله علیه و آله فرستاد و جریان را به پیامبر اطلاع داده، درخواست عیادت از پدر را نمود.

پیغمبر اجازه نداد و فرمود: در خانه ات بنشین و شوهرت را اطاعت کن.

طولی نکشید که خبر مرگ پدر به او رسید، باز هم جریان را به حضور پیامبر اکرم _ صلی الله علیه و آله _ اطلاع داده و اجازه ی حضور بر جنازۀ پدر و اقامۀ نماز بر او را خواستار شد.

باز هم پیغمبر اجازه نداد و فرمود: در خانه ات بنشین و اطاعتِ شوهرت را بنما.

تا وقتی که آن مرد دفن شد. در این هنگام پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله شخصی نزد آن زن فرستاد و به زن بشارت داد که:

«به جهت اطاعت تو از شوهرت و خارج نشدن از خانه، خداوند، هم خودت و هم پدرت را آمرزید».

مکارم /130، وسائل الشیعه 14/125 ح 1

عن زید بن علی عن ابائه قال:

ذکر رسول الله صلی الله علیه و آله الجهاد. فقالت المرأة: یا رسول الله ما للنساء من هذا شیئ؟ فقال: بلی، للمرأة مابین حملها الی وضعها و الی فطامها من الاجر کالمرابط فی

ص:109

سبیل الله فان هلکت فی ما بین ذلک کان لها مثل منزلة الشهید.

پیغمبر اکرم e فضائل جهاد را بیان می فرمود.

زنی حضور داشت، عرض کرد: یا رسول الله، زن ها از این فیض بهره ای ندارند؟

فرمود: چرا، زن از وقتی که آبستن می شود تا وضع حمل می نماید و نیز در ایام شیرخوارگی فرزند، از نظر اجر و ثواب مانند کسی است که در راه خدا جهاد می کند و اگر در این فاصله بمیرد، اجر او مانند اجر شهید است.

مکارم /144

قال علیه السلام:

ایّما امرأة خدمت زوجها سبعة ایام اغلق الله علیها سبعة ابواب النار و فتح لها سبعة ابواب الجنة تدخل من ایّها شاءت.

معصوم علیه السلام فرمود:

هر زنی که هفت روز به شوهر خود خدمت کند خداوند هفت درب جهنم را به روی او می بندد و هفت درب بهشت را به روی او باز می نماید که از هر کدام بخواهد داخل شود.

لئالی 3/265

قال علیه السلام:

ما من امرأة تسقی زوجها شربة من ماء الا کان خیراً لها من عبادة سنة صیام نهارها و قیام لیلها و یبنی الله لها بکل شربة تسقی زوجها مدینة فی الجنة و غفرلها ستین خطیئة.

معصوم علیه السلام فرمود:

هر زنی که به دست شوهر خود، آبی بدهد از عبادت یک ساله که روزهای آن روزه و شب هایش را به عبادت مشغول باشد بهتر است و در عوض هر آب که به شوهر خود بدهد خداوند شهری در بهشت برای او بنا خواهد کرد و از شصت خطا و لغزش او صرفنظر خواهد کرد.

لئالی 3/265

قال رسول الله صلی الله علیه و آله:

ص:110

ایّما امرأة رفعت من بیت زوجها شیئاً من موضع الی موضع ترید به صلاحاً نظر الله الیها و من نظر الله الیه لم یعذبه. فقالت ام سلمة: ذهب الرجال بکل خیر فأیّ شیئ للنّساء المساکین. فقال: بلی اذا حملت المرأة کانت بمنزلة الصائم القائم المجاهد بنفسه و ماله فی سبیل الله فاذا وضعت کان لها من الاجر ما لا تدری ما هو لعظمه فاذا ارضعت کان لها بکل مصّة یعدل عتق محرّر من ولد اسماعیل. فاذا فرغت من رضاعه ضرب ملک علی جنبها و قال: استأنفی غفرالله لک.

رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود:

هر زنی که چیزی از خانۀ شوهرش جابجا کند که صلاح در آن باشد، خداوند به او نظر رحمت نماید و هر کس را که خداوند به او نظر رحمت نماید، عذاب نخواهد کرد.

ام سلمه عرض کرد: تمام خیر و خوبی برای مردها است پس برای زن های مسکین چه اجری خواهد بود؟

پیغمبر فرمود: زن در زمان حاملگی مانند شخص روزه دار و جهادکننده ی با جان و مال خود در راه خدا است و زمانی که وضع حمل نمود آنقدر اجر عظیم به او داده می شود که تو نمی دانی.

و برای هر دفعه که به فرزند خود شیر دهد ثواب آزاد کردن بنده ای از اولاد حضرت اسماعیل به او داده خواهد شد.

و وقتی که از شیر دادن فارغ شد ملائکه دست به دوش او گذاشته و می گویند: خداوند تمام گناهانت را آمرزید، عمل خویش از سر گیر (از گناه پاک شده ای سعی کن از این به بعد مرتکب آن نشوی).

لئالی 3/266

قال علیه السلام:

اذا ماتت المرأة فی النفاس لم ینشر لها دیوان یوم القیامة.

معصوم علیه السلام می فرماید:

هرگاه زن در ایام نفاس (تا ده روز بعد از وضع حمل) بمیرد، دیوان عمل او در روز قیامت منتشر نخواهد شد.

ص:111

لئالی 3/266

قال رسول الله صلی الله علیه و آله:

ایّما امرأة اذت زوجها بلسانها لم یقبل الله منها صرفا و لا عدلا و لا حسنة من عملها حتی ترضیه و ان صامت نهارها و قامت لیلها و اعتقت الرقاب و حملت علی جیاد الخیل فی سبیل الله و کانت اول من یرد النار و کذلک الرجل اذا کان لها ظالماً.

رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود:

هر زنی شوهر خود را به زبان بیازارد، خداوند هیچ عمل مستحب و واجب(1) و هیچ حسنه ای را از او نپذیرد تا او را راضی کند اگر چه همۀ روزها روزه بگیرد و شب عبادت کند و بنده ها آزاد کند و اسب های خوب را زیر پای مجاهدان راه خدا بنهد. و چنین شخصی اول کسی باشد که به دوزخ رَوَد. و همچنین است مردی که نسبت به زنش ستمکار باشد.

بحار 103/244 ح 15

قال النبی صلی الله علیه و آله:

ثلاثة نساء یرفع الله عنهن عذاب القبر و حشرهن مع فاطمة علیهاالسلام: امرأة صبرت علی عسر زوجها و امرأة صبرت علی سوء خلق زوجها و امرأة وهبت صداقها.

پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمودند:

از سه طائفة زنان، خداوند متعال عذاب قبر را مرتفع ساخته و ایشان را با حضرت زهرا سلام الله علیها در روز قیامت محشور فرماید:

1. زنی که بر تنگدستی شوهر خود شکیبا باشد.

2. زنی که با شوهر بدخلق خود صبر کند.

3. زنی که مهریۀ خود را به شوهر هبه نموده و ببخشد.

ص:112

الاثنی عشریة /91

قال الباقر علیه السلام:

لا شفیع للمرأة أنجح عند ربها من رضا زوجها.

امام باقر علیه السلام فرمود:

برای زن، هیچ شفیعی به درگاه الهی، بهتر از رضایت شوهرش نیست.

سفینة البحار 1/561

قال رسول الله صلی الله علیه و آله:

لو کنت آمر أحداً أن یسجد لأحدٍ لامرت المرأة ان تسجد لزوجها.

پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله در مقام اهمیت حقوق مرد (بر عهدۀ زن) فرمودند:

اگر می خواستم امر کنم کسی برای دیگری (غیر خدا) سجده کند، امر می کردم که زن برای شوهر خود سجده کند.

بحار الانوار 23/240-241 حدیث 10 به نقل از تفسیر فرات

قال رسول الله صلی الله علیه و آله:

حق الزوج علی الزوجة: أن لا تصوم یوما واحدا الا باذنه الا الفریضة فان فعلت اثمت و لم یتقبل منها و أن لا تعطی من بیته شیئاً الا باذنه فان فعلت کان له الأجر و کان علیها الوزر. و أن لا تخرج من بیته الا باذنه فان فعلت لعنها الله و ملائکة الغضب حتی تتوب او تراجع و ان کان ظالماً.

حضرت رسول صلی الله علیه و آله از جمله حقوق شوهر بر زن را چنین فرمودند:

1. بدون اجازه ی شوهر حتی یک روز روزۀ غیر واجب نگیرد؛ و اگر گرفت، گناهکار بوده و از او پذیرفته نخواهد شد.

2. بدون اجازه، چیزی از منزل شوهر به کسی ندهد؛ اگر داد، ثوابش برای شوهر و زن گناهکار و مدیون خواهد بود.

3. بدون اجازه از خانه اش خارج نشود؛ اگر رفت، خداوند متعال و فرشتگان غضب همواره او را لعنت کنند تا توبه کند یا به منزل بازگردد؛ حتی اگر شوهرش (نسبت به او ظلم کرده و) ستمگر باشد.

مکارم الاخلاق /129

قال علی علیه السلام:

ص:113

جهاد المرأة حسن التبعل.

حضرت علی علیه السلام فرمودند:

جهاد زن نیکو شوهرداری او است.

بحار 103/252 حدیث 52

عن ابی عبدالله علیه السلام قال:

اربعة لا تقبل لهم صلوة: الامام الجائر و الرجل یؤم القوم و هم له کارهون و العبد الآبق من موالیه من غیر ضرورة و المرأة تخرج من بیت زوجها بغیر اذنه.

حضرت صادق علیه السلام فرمودند:

از چهار شخص، هیچ نمازی پذیرفته نشود:

1. پیشوای ستمگر.

2. مردی که پیش نماز جمعی که خوش نداشته باشند او پیش نمازشان باشد.

3. برده ای که بدون ضرورت از دست موالی خویش فرار کرده باشد.

4. زنی که بدون اجازه، از خانه ی شوهرش بیرون رَوَد.

خصال 1/ باب 4، ص 242، حدیث 94

عن محمد بن مسلم عن الباقر علیه السلام قال:

جائت امرأة الی رسول الله صلی الله علیه و آله فقالت: یا رسول الله ما حق الزوج علی المرأة؟ فقال لها: تطیعه و لا تعصیه و لا تصدقت من بیته بشیئ الا باذنه و لا تصوم تطوعاً الا باذنه و الا تمنعه نفسها و ان کانت علی ظهر قتب، و لا تخرج من بیته الا باذنه فان خرجت بغیر اذنه لعنتها ملائکة السماء و ملائکة الارض و ملائکة الغضب و ملائکة الرحمة حتی ترجع الی بیتها. فقالت:

 یا رسول الله مَن اعظم الناس حقّا علی الرجل؟ قال: والداه. قالت: من اعظم الناس حقاً علی المرأة؟ قال: زوجها. قالت: فما لی علیه من الحق مثل ما له علیّ؟  قال: لا. ولا من کل مأة واحدة. قالت: والذی بعثک بالحق لایملک رقبتی رجل ابداً.

محمد بن مسلم از امام محمد باقر علیه السلام نقل می کند که فرمود:

ص:114

زنی خدمت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله آمد و عرض کرد: حق مرد بر زن چیست؟ فرمود: اطاعت کردن او، معصیت نکردن او، صدقه ندادن از خانه اش مگر با اجازه اش، روزۀ مستحبی نگرفتن مگر با اجازه اش، خودداری نکردن از تمکین او هرچند در حال سواره درخواست نماید، خارج نشدن از خانۀ شوهر مگر به اذن او؛ و در صورت خروج بی اجازۀ شوهر، ملائکۀ زمین و آسمان و ملائکۀ غضب و رحمت او را لعن می کنند تا به خانه برگردد. زن عرض کرد: ای رسول خدا! حق چه کسی بر مرد سنگین تر است؟ فرمود: پدر و مادرش. گفت: حق چه کسی بر زن بزرگ تر است؟ فرمود: شوهرش. گفت: آیا همان حقوقی که مرد بر زن دارد، زن هم بر مرد دارد؟ فرمود: خیر از صد تا یکی. (یعنی یک صدم حقوق مرد بر زن). گفت: به آن خدائی که تو را به حق مبعوث کرده است هرگز مرا مردی مالک نخواهد کرد (یعنی از بس رعایت حقوق مرد مشکل است هرگز شوهر اختیار نخواهم کرد).

مکارم /129

قال رسول الله صلی الله علیه و آله:

ثلاثة من الجفاء: أن یصحب الرجل الرجل فلا یسئله عن اسمه و کنیته و أن یدعی الرجل الی طعام فلا یجیب و أن یجیب فلا یأکل و مواقعة الرجل اهله قبل الملاعبة.

رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمودند:

سه چیز از جفا است:

1. شخصی با دیگری مصاحبت کند و اسم و کنیۀ او را نپرسد.

2. شخصی که برای صرف غذا دعوت شود و اجابت نکند و یا اجابت کند و از خوردن، خودداری کند.

3. جماع با اهل خود قبل از ملاعبت.

لئالی 3/234

قال رسول الله صلی الله علیه و آله:

اذا جامع احدکم أهله فلا یأتیهنّ کما یأتی الطیر لیمکث و لیلبث. و قال: فلا

ص:115

یعجّلها فانّ للنساء حوائج.

پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود:

هنگامی که ارادۀ جماع با اهل خویش نمودید همانند پرندگان با عجله و شتاب نزد آنان نروید بلکه با مکث و درنگ با اهل خویش آمیزش کنید چرا که آنها هم خواسته هایی دارند (که باید رعایت نمائید و فقط در فکر خود نباشید).

لئالی 3/234

قال الصادق علیه السلام:

ثلاثة یهدمن البدن و ربما قتلن: دخول الحمام علی البطنة و الغشیان علی الامتلاء و نکاح العجائز.

امام صادق علیه السلام فرمود:

سه چیزند که بدن را از بین می برند و چه بسا فرد را بکشند: حمام رفتن با شکم پر. جماع در وقت سیری. هم بستر شدن با پیرزن ها.

لئالی 3/247

روی:

سأل محمد بن العیص اباعبدالله علیه السلام فقال: اجامع و انا عریان؟

قال: لا. ولا تستقبل القبلة و لاتستدبرها.

در روایت آمده است:

محمد بن عیص از حضرت امام صادق علیه السلام سؤال کرد که آیا برهنه جماع کنم؟

فرمود، نه، رو به قبله و پشت به قبله هم چنین مکن.

لئالی 3/257

قال امیرالمؤمنین علیه السلام:

نهی النبی أن یجامع اهله مستقبل القبلة فمن فعل ذلک فعلیه لعنة الله و الملائکة و الناس اجمعین.

حضرت علی علیه السلام فرمود:

پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله نهی فرمود از اینکه شخصی با زن خود رو به قبله جماع

ص:116

کند و کسی که چنین کند مورد لعنت خدا و ملائکه و تمامی مردم خواهد بود.

لئالی 3/257

قال علی علیه السلام:

نهی رسول الله عن الجماع مستقبل القبلة و مستد برها.

حضرت علی علیه السلام فرمود:

رسول خدا نهی فرمود از جماع رو به قبله و پشت به قبله.

لئالی 3/257

قال رسول الله صلی الله علیه و آله:

یکره ان یغشی الرجل المرأة و قد احتلم حتی یغتسل من احتلامه الذی رأی فان فعل فخرج الولد مجنوناً فلا یلومن إلا نفسه.

پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود:

کراهت دارد شخصی که محتلم شده پیش از غسل، جماع کند و اگر چنین کند و فرزند دیوانه ای متولد شود، کسی جز خود را ملامت نکند.

لئالی 3/257

قال الصادق علیه السلام:

قال رسول الله صلی الله علیه و آله: والذی نفسی بیده لو أنّ رجلاً غشی امراته و فی البیت صبیّ مستیقظ یراهما و یسمع کلامهما و نفسهما ما أفلح أبداً ان کان غلاماً کان زانیاً و ان کانت جاریة کانت زانیة.

امام صادق علیه السلام از قول حضرت رسول صلی الله علیه و آله فرمود:

قسم به کسی که جانم به دست قدرت او است، هرگاه شخصی با زن خود جماع کند در حالتی که فرزند کوچکی در خانه، بیدار باشد، ایشان را ببیند و سخن و نفسشان را بشنود، چنین فرزندی رستگار نخواهد شد. اگر پسر است زناکار و اگر دختر است زنادهنده خواهد شد.

لئالی 3/257

قال ابوجعفر علیه السلام:

انّ النبی صلی الله علیه و آله لمّا أسری به الی السماء قال لحقنی جبرئیل فقال یا محمّد انّ الله

ص:117

تبارک و تعالی یقول انی قد غفرت للمتمتعین من امتک من النساء.

امام باقر علیه السلام فرمود:

وقتی که پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله به معراج رفت فرمود: جبرئیل به من ملحق شد و گفت: یا محمد، خداوند تبارک و تعالی می فرماید: به تحقیق متعه کنندگان از امت تو را آمرزیدم.

لئالی 3/243

قال ابوعبدالله علیه السلام:

ما من رجل تمتع ثم اغتسل الا خلق الله من کل قطرة تقطر منه سبعین ملکاً یستغفرون له الی یوم القیامة و یلعنون متجنّبها الی ان تقوم الساعة.

امام صادق علیه السلام فرمود:

هر مردی که پس از متعه، غسل نماید، خداوند تبارک و تعالی از هر قطره ای که از او بریزد هفتاد فرشته خلق می کند که تا روز قیامت برای او استغفار می کنند و به همین ترتیب اجتناب کنندۀ از متعه را تا روز قیامت لعنت می کنند.

لئالی 3/243

قال رسول الله صلی الله علیه و آله یوماً لاصحابه:

جائنی اخی جبرئیل من عند ربّی بتحفة لم یتحف بها احداً من انبیائه قبلی و هی متعة النساء المؤمنات.

روزی پیامبر صلی الله علیه و آله به اصحاب خود فرمود:

برادرم جبرئیل علیه السلام از طرف خداوند برای من هدیۀ مرغوبی آورده که برای هیچیک از پیغمبران قبل از من نیاورده است و آن تحفه، متعه کردن زن مؤمنه است.

لئالی 3/243

قال رسول الله صلی الله علیه و آله:

من تمتع ثلاث مرّات کان معی فی روض الجنان. و قال: من تمتع فی عمره مرّة

ص:118

فهو من اهل الجنة.

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله فرمود:

کسی که سه مرتبه متعه انجام دهد، در روض الجنان با من است و کسی که در عمر خود یک بار متعه نماید، از اهل بهشت است.

لئالی 3/243

روی:

 انّ من مات بلا خلف فکان لم یکن فی الناس و من مات و له خلف فکانه لم یمت.

در حدیث آمده است:

کسی که بمیرد بدون اینکه فرزندی از خود بجا گذارد مثل این است که اصلاً بین مردم نبوده است! و کسی که بمیرد و از خود فرزندی به جا گذارد مثل این است که نمرده است.

وسائل الشیعه 15/96 حدیث 11

عن الرضا علیه السلام قال:

ان الله تبارک و تعالی اذا اراد بعبد خیراً لم یمته حتی یریه الخلف.

امام رضا علیه السلام فرمودند:

هرگاه خداوند ارادۀ خیر و خوبی کسی را نماید او را نمی میراند تا اینکه فرزندی به او عطا نماید.

مکارم /134

عن الصادق علیه السلام قال:

میراث الله من عبده المؤمن ولد صالح یستغفر له.

حضرت صادق علیه السلام فرمودند:

میراث خداوند به بنده اش، فرزند شایسته ای است که برای او استغفار کند.

مکارم /132

قال رسول الله صلی الله علیه و آله:

ص:119

الولد الصالح ریحانة من ریاحین الجنة.

پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمودند:

فرزند خوب و نیکوکار گلی از گل__های بهشتی است.

مکارم /132

عن النبی صلی الله علیه و آله قال:

توقّوا علی اولادکم لبن البغیة و المجنونة فان اللبن یُعدّی.

پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمودند:

کودکان شیرخوار خود را از شیر زنِ زناکار و دیوانه پرهیز کنید زیرا شیر در روحیة فرزند، اثر خواهد گذاشت.

مکارم /135

قال امیرالؤمنین علیه السلام:

لاتسترضعوا الحمقاء فانّ اللبن یغلب الطباع.

حضرت علی علیه السلام فرمود:

از زن احمق به فرزندان خود شیر ندهید زیرا شیر بر طبیعت (بچه) غلبه خواهد کرد.

لئالی 3/307

قال رسول الله صلی الله علیه و آله:

لیس للصبی لبن خیر من لبن امّه.

رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود:

هیچ شیری برای فرزند بهتر از شیر مادر نیست.

لئالی 3/307

عن الصادق علیه السلام قال:

یزید الصبی فی کل سنة اربع اصابع باصابعه.

حضرت صادق علیه السلام فرمودند:

قدّ فرزند در سال به اندازه چهار انگشت از انگشتان خودش بلند می شود.

مکارم الاخلاق /135

ص:120

قال ثوبان:

انّ یهودیاً جاء الی النبی فقال:یا محمّد 9 اسئلک عن شیئ لایعلمه الا نبیّ. قال: و ما هو؟ قال: عن شبه الولد اباه و امه. قال: ماء الرجل ابیض غلیظ و ماء المرءة اصفر رقیق فاذا علا ماء الرجل ماء المرءة کان الولد ذکراً باذن الله (عزوجلّ) و من قبل ذلک یکون الشبه و اذا علا ماء المرءة ماء الرجل خرج الولد انثی باذن الله تعالی و من قبل ذلک یکون الشبه.

ثوبان گوید:

یک نفر یهودی خدمت پیغمبر صلی الله علیه و آله شرفیاب شد و عرض کرد چیزی را از تو سؤال می کنم که جز پیامبر، آن را نمی داند. فرمود: بگو. یهودی گفت: علت شباهت فرزند به پدر یا مادر چیست؟ فرمود: آب نطفۀ مرد سفید و سخت و غلیظ وآب نطفۀ زن زرد و رقیق است. هرگاه نطفۀ مرد بالای نطفۀ زن قرار گیرد فرزند، پسر، و هرگاه بر عکس بود فرزند دختر خواهد بود _ به اذن خدا تعالی _ و علت شباهت هم همین است.

لئالی 3/315

قال الصادق علیه السلام:

البنات حسنات و البنون نعم؛ فالحسنات تثاب علیهن و النعمة تسئل عنها.

حضرت صادق علیه السلام فرمود:

دخترها حسنه و پسرها نعمتند. به حسنات ثواب داده می شود و از نعمت سؤال می شود.

تحف العقول /382

قال حمزة:

اتی رجل و هو عند النبی فأخبر بمولود اصابه فتغیر وجه الرجل فقال له النبی: ما لک؟ فقال: خیر. فقال: قل. قال: خرجت و المرأة تمخض فأخبرت انها ولدت جاریة. فقال النبی: الارض تثقلها و السماء تظلها و الله یرزقها. و هی ریحانة تشمها.

حمزه می گوید:

ص:121

شخصی خدمت پیغمبر صلی الله علیه و آله بود و به او خبر دادند که خدا به شما دختری عطا کرد. از این خبر ناراحت شد و رنگ صورت او تغییر کرد پیغمبر اکرم علت ناراحتی او را سؤال فرمود. آن شخص گفت: خوب است. پیامبر فرمود: بگو. گفت: موقعی که از خانه خارج شدم همسرم در حال زائیدن بود و به من خبر دادند که همسرت دختر زائید و از این خبر ناراحت شدم (که چرا پسر نزائید).

پیغمبر اکرم به او فرمود: ناراحتی موردی ندارد، زیرا سنگینی او بر دوش زمین است و آسمان بر او سایه افکنده و خدا روزی دهندۀ او می باشد و آن دختر گلی است که از بوی خوش او استشمام می کنی و لذت می بری.

توضیح

در روایات وارده، گمان جاهلی بعض اشخاص در مورد برتری فرزند پسر بر دختر بسیار مورد نکوهش قرار گرفته است. از جمله اینکه در حدیث آمده است:

پیامبر را به فرزند دختری (حضرت زهرا سلام الله علیها) بشارت دادند. حضرت در چهرۀ اصحابش کراهتی را از این خبر مشاهده فرمودند. پس در چهرۀ ایشان نگریسته و فرمود: شما را چه شده؟ گلی است که آن را می بویم و رزقش هم با خدای (عزوجلّ) است.

ثواب الاعمال /448

قال رسول الله صلی الله علیه و آله:

اکثروا من قبلة اولادکم فانّ لکم بکل قبلة درجة فی الجنة مسیرة خمسمائة عام.

پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود:

فرزندانتان را زیاد ببوسید زیرا در ازای هر بوسه، خداوند درجه ای را که به اندازه مسیر پانصد سال باشد به شما عطا خواهد کرد.

لئالی 3/274

قال الصادق علیه السلام:

جاء رجل الی النبی فقال ما قبّلت صبّیاً قطّ. فلمّا ولّی قال رسول الله: هذا رجل

ص:122

عندی انّه من اهل النار.

امام صادق علیه السلام فرمود:

شخص خدمت پیامبر رسید و گفت: هیچ وقت فرزندم را نبوسیده ام وقتی که مرخص شد پیغمبر فرمود: این مرد از اهل آتش است.

لئالی 3/274

قال علیه السلام:

اذا بلغت الجاریة ست سنین فلا تقبلها و الغلام لایقبل المرأة اذا جازسبع سنین.

معصوم علیه السلام می فرماید:

هرگاه دختر به سن شش سالگی رسید نباید او را بوسید و پسر که از هفت سالگی تجاوز کرد نباید زن را ببوسد.

لئالی 3/274

فی الحدیث:

من کان عنده صبیّ فلیتصاب الی یجعل نفسه مثله فی الملاعبة معه.

در حدیث آمده که:

کسی که نزد او فرزند کودکی باشد باید همانند آن کودک شوخی کرده و خود را مانند آن کودک قرار دهد.

لئالی 3/274

فی الحدیث:

ان النبی کان یتصاغر للحسنین و یکلمهما بکلام الصبیان کما قال للحسین لما وضع فی فیه تمرۀ من تمر الصدقة: «کخ کخ یا حسین» حتی القاها من فیه و کان یمشی لهما علی یدیه و رجلیه و هما راکبان علی ظهره کهیئة الجمل، و یقول: نعم الجمل جملکما.

در روایتی وارد شده است که:

پیامبر صلی الله علیه و آله خود را برای حسنین علیهماالسلام کوچک می کرد و کودکانه با آنان سخن می گفت چنانکه به امام حسین علیه السلام که خرمای صدقه را در دهانش قرار داد فرمود: کخ کخ یا حسین تا اینکه حضرت، آن را از

ص:123

دهانش بیرون انداخت.

و همچون شتر بر چهار دست و پا راه می رفت و حسنین علیهماالسلام بر پشت او سوار می شدند و می فرمود: چه خوب شتری است شتر شما.

لئالی 3/275

روی:

نظرالنبّی صلی الله علیه و آله الی رجل له ابنان. فقبل احمدهما و ترک الاخر. فقال النبی صلی الله علیه و آله: فهلاّ ساویت بینهما؟!

در روایت آمده است:

پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله شخصی را که دارای دو پسر بود، مشاهده فرمود که یکی از آنها را بوسید و به دیگری اظهار محبّت ننمود. پیغمبر به او فرمود: چرا مساوات را بین دو فرزند خویش مراعات نمی کنی؟!

مکارم الاخلاق /133

و عن الصادق علیه السلام قال:

انّ الله (عزوجلّ) لیرحم الرجل لشدة حبّه لولده.

امام صادق علیه السلام فرمودند:

انسان به سبب دوست داشتن فرزندش، مورد ترحّم الهی قرار خواهد گرفت.

مکارم الاخلاق /133

عن الصادق علیه السلام قال:

برّ الرجل بولده برّه بوالدیه.

حضرت صادق علیه السلام فرمودند:

خوبی شخص به فرزندش همچون نیکی به پدر و مادرش است. یعنی: هر اندازه خوبی نسبت به والدین اجر و ثواب دارد، همان اندازه هم نسبت به فرزند ثواب دارد.

مکارم الاخلاق/ 133

عن النبی صلی الله علیه و آله قال:

احبوا الصبیان و ارحموهم فاذا وعدتموهم ففوا لهم فانّهم لایرون الا انکم

ص:124

ترزقونهم.

پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمودند:

فرزندان خود را دوست بدارید و به ایشان رحم کنید و هر وقت به ایشان وعده ای دادید به عهد خود وفا کنید، زیرا ایشان شما را روزی دهندۀ خود می دانند.

مکارم الاخلاق /133

قال رسول الله صلی الله علیه و آله:

من دخل السوق فاشتری تحفة فحملها الی عیاله کان کحامل صدقة الی قوم محاویج و لیبدء بالاناث قبل الذکور فانّه من فرّح انثی فکانّما اعتق رقبة من ولد اسماعیل و من أقرّ بعین ابن فکانّما بکی من خشیة الله و من بکی من خشیة الله ادخله الله جنات النعیم.

رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمودند:

هر کس به بازار رود و هدیه (چیز) مرغوبی بخرد و برای خانوادۀ خویش به ارمغان آورد، مانند کسی باشد که برای محتاجان، صدقه بر دوش کشیده باشد و بایستی دختران را بر پسران مقدّم بدارد زیرا هر کس دخترش را خوشحال کند چنان باشد که یک تن از فرزندان اسماعیل را از قید بردگی آزاد نموده، و هر کس دیدۀ فرزندش را روشن سازد چنان باشد که از خوف خدا گریسته، و هر کس از خوف خدا گریان باشد، خداوند او را به بهشت پرنعمت خویش وارد خواهد ساخت.

ثواب الاعمال /477

قال علی علیه السلام:

خیر ما ورث الاباء الابناء الأدب.

حضرت علی علیه السلام فرمودند:

بهترین ارثی که پدران برای فرزندان خویش باقی می گذارند، ادب و تربیت صحیح است.

غرر الحکم حدیث 5036، (فهرست غرر ص 11)

ص:125

قال النبی صلی الله علیه و آله:

من علّم ولده القرآن فکانّما حج البیت عشرة الاف حجۀ و اعتمر عشرة الاف عمرة و اعتق عشرة الاف رقبة من ولد اسماعیل و غزا عشرة الاف غزوة و اطعم عشرة الاف مسکین مسلم جائع و کانّما کسی عشرة الاف عار مسلم و یکتب له بکل حرف عشر حسنات و یمحی عنه عشر سیئات و یکون معه فی قبره حتی یبعث و یثقل میزانه و یجاوز به علی الصراط کالبرق الخاطف و لم یفارقه القرآن حتی ینزل به من الکرامة افضل ما یتمنّی.

پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود:

کسی که به فرزند خود قرآن بیاموزد مثل این است که ده هزار حج و ده هزار عمره به جا آورده و ده هزار بنده از فرزندان حضرت اسماعیل آزاد کرده و در ده هزار جنگ شرکت نموده و ده هزار مسکین گرسنه را سیر کرده و ده هزار مسلمان برهنه را پوشانیده باشد.

و برای هر حرفی از قرآن (که به فرزند خود تعلیم دهد) ده حسنه در نامۀ او ثبت شود و ده گناه از گناهان وی محو شده و قرآن هم جوار او در قبر باشد تا روز قیامت که محشور شود و همین (تعلیم قرآن به فرزند) سبب سنگینی ترازوی عمل او خواهد بود و موجب خواهد شد که با سرعت برق، از پل صراط عبور کند و قرآن از او جدا نخواهد شد تا بیش از آنچه آرزو کرده (از جانب خداوند) کرامت به او نازل شود.

لئالی 3/315

قال ابوعبدالله علیه السلام:

لیس من بیت نبیّ الا و فیه حمام لأنّ سفهاء الجن یعبثون بصبیان البیت فاذا کان فیه حمام عبثوا بالحمام و ترکوا الناس.

امام صادق علیه السلام فرمود:

در خانۀ تمام پیامبران کبوتر بود برای اینکه جن های سفیه با بچه های صاحب خانه، بازی می کنند ولی اگر در منزل، کبوتر باشد، با کبوترها بازی می کنند و انسان را رها کرده و با آنها کاری ندارند.

لئالی 3/308

ص:126

فی روایة:

یفرق بین الصبیان فی المضاجع لستّ سنین.

و قال: لاینام الرجلان فی لحاف واحد الا أن یضطراّ فینام کل واحد منهما فی ازاره و یکون اللحاف یعد واحداً و المرأتان کذلک و لاینام ابنة الرجل معه فی لحاف و لا امّه.

در روایتی وارد شده که:

رختخواب کودکانی که به سن شش سالگی رسیده اند باید جدا شود.

 و معصوم فرمود: دو مرد در زیر یک رختخواب نخوابند مگر در صورت اضطرار، و در آن حال هم بایستی هر کدام یک رختخواب خصوصی داشته و سپس زیر یک لحاف بخوابند و همچنین دو زن هم نبایستی زیر یک لحاف بخوابند و نیز دختر نباید در رختخواب پدر یا مادر خود بخوابد.

لئالی 3/308

قال الرضا علیه السلام:

یؤخذ الغلام للصلاة و هو ابن سبع سنین.

امام هشتم علیه السلام فرمود:

وقتی که پسر به سن هفت سالگی رسید او را به نماز خواندن وادار کنید.

لئالی 3/308

عن الصادق علیه السلام قال:

دع ابنک یلعب سبع سنین و یؤدب سبع سنین و الزمه نفسک سبع سنین فان افلح و الا فانّه لاخیر فیه.

حضرت صادق علیه السلام فرمودند:

بگذار فرزندت تا هفت سالگی بازی کند، در هفت سال دوّم او را ادب کن و در هفت سال سوم همیشه مواظب او باش و او را با خود همراه داشته باش در این صورت اگر رستگار شد، خیلی خوب است و الا خیری در او نخواهد بود.

ص:127

مکارم الاخلاق /135

قال النبی صلی الله علیه و آله:

الولد سیّد سبع سنین و عبد سبع سنین و وزیر سبع سنین فان رضیت خلائقه لاحدی و عشرین و الا فاضرب علی جنبیه فقد اعذرت الی الله تعالی.

پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمودند:

فرزند، تا هفت سالگی آقا و مولا است. در هفت سال بعد، بنده و غلام است و در هفت سال سوم وزیر و مشاور است. با این ترتیب اگر تا بیست و یک سالگی از اخلاق وی راضی بودی که بودی و الا اگر ناراضی بودی و او را تنبیه کردی، در پیشگاه خدا معذور خواهی بود.

توضیح

تربیت فرزند تا هفت سال اول باید طوری باشد که تمام خواسته های او عملی شود و در هفت سال دوم قضیۀ تربیت به عکس می شود یعنی فرزند غلام می شود نسبت به مولای خود، به طوری که در این مرحلۀ تربیتی، فرزند هیچ اختیاری از خود نداشته باشد و در هفت سال سوم، نه آقا و نه عبد بلکه به عنوان یک وزیر و مشاور باشد تا شخصیتش رشد نماید.

مکارم الاخلاق /135

قال رسول الله صلی الله علیه و آله:

الصبی و الصبی، و الصبی و الصبیة، و الصبیة و الصبیة یفرق بینهم فی المضاجع بعشر سنین.

پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمودند:

زمانی که دو پسر، یا یک پسر و یک دختر، یا دو دختر به سن ده سالگی رسیدند رختخواب آنها را از همدیگر جدا کنید.

مکارم الاخلاق /135

قال علی علیه السلام:

ص:128

انّ للولد علی الوالد حقّاً و انّ للوالد علی الولد حقّاً فحقّ الوالد علی الولد أن یطیعه فی کل شیئ الا فی معصیة الله سبحانه. و حق الولد علی الوالد أن یحسن اسمه و یحسن ادبه و یعلمه القرآن.

حضرت علی علیه السلام فرمودند:

فرزند را بر پدر حقی و پدر را بر فرزند حقی است: پس حقّ پدر بر فرزند آن است که پدر را در هر چیز مگر در نافرمانی از خداوند اطاعت و پیروی نماید و حقّ فرزند بر پدر آن است که نام فرزند خود را نیکو قرار دهد و او را با ادب و آراسته بار آورد و قرآن را به او بیاموزد.

نهج البلاغه /1274

قال الصادق علیه السلام:

ثلاثة یدخلهم الله الجنة بغیر حساب: امام عادل و تاجر صدوق و شیخ افنی عمره فی طاعة الله (عزوجلّ) .

امام صادق علیه السلام فرمود:

سه گروه اشخاص هستند که خداوند آنها را بدون حساب به بهشت می برد: پیشوای عادل، تاجر راستگو و راست کردار، و پیرمردی که عمرش را در اطاعت خدای (عزوجلّ) به سر آورد.

سفینة البحار 1/121

قال رسول الله صلی الله علیه و آله:

التاجر فاجر، و الفاجر فی النار، إلا من أخذ الحق و أعطی الحقّ.

رسول اکرم صلی الله علیه و آله فرمود:

تاجر، فاجر است. و فاجر در آتش است، مگر آن تاجری که (براساس) حقّ بگیرد، و (براساس) حق بدهد.

وسائل الشیعه 12/285، الامثال النبویة 1/305

قال رسول الله صلی الله علیه و آله:

من غشّ مسلماً فی بیع او شراء فلیس منّا و یحشر مع الیهود یوم القیامة لانّه

ص:129

من غش الناس فلیس بمسلم.

حضرت رسول صلی الله علیه و آله فرموند:

هر کس در داد و ستد با مسلمانان دغل کند از ما (مسلمین) نخواهد بود. چنین کسی در قیامت با یهود محشور شود چرا که هر که در معاملات با مردم فریب و حیله به کار برد اصلاً مسلمان نیست.

عقاب الاعمال /652

روی:

انّ الله غافر کل ذنب الا من أحدث دیناً او اغتصب اجیراً أجره.

در روایت آمده است:

خداوند آمرزندۀ هر گناهی است مگر (گناهِ) کسی که دینی احداث کند (مانند علی محمد باب) یا از پرداخت مزد کارگر خودداری کند.

لئالی 5/283

بر طبق این روایت، گناه غصب مزد کارگر در ردیف گناه احداث کنندۀ دین قرار گرفته است، و قابل دقت است که اسلام چقدر طرفدار طبقۀ کارگر است.

من منع اجیراً اجره فعلیه لعنة الله.

کسی که مزد کارگر را ندهد، مورد لعن خدا خواهد بود.

لئالی 5/283

قال رسول الله صلی الله علیه و آله:

من ظلم اجیراً اجره احبط الله عمله و حرّم علیه ریح الجنة و ریحها یوجد من مسیرة خمس مائة عام.

حضرت رسول صلی الله علیه و آله فرمودند:

هر کس در اجرت کارگر و کارمند راه ستم پوید و حق او را کامل ندهد، خداوند عملش را یکسره نابود و تباه و بی ثمر سازد و بوی بهشت را که از مسافرت پانصد سال (راه) به مشام می رسد، بر او حرام نماید.

عقاب الاعمال /645

قال ابوعبدالله علیه السلام:

من کان یؤمن بالله و الیوم الآخر فلا یستعملن اجیراً حتی یعلمه ما اجره.

ص:130

حضرت صادق علیه السلام فرمود:

کسی که ایمان به خدا و روز قیامت دارد، کارگر را به کار نمی گیرد، مگر اینکه قبل از شروع به کار، مزد او را معیّن کند.

لئالی 5/283

قال شیب:

تکارینا لابی عبدالله علیه السلام قوماً یعملون فی بستان له و کان اجلهم الی العصر فلما فزعوا قال لمعتب اعطهم اجورهم قبل أن یجف عرقهم.

شیب گوید:

عده ای کارگر برای کار کردن در باغی که متعلق به امام صادق علیه السلام بود به کار گماردیم، و پایان کار، عصر بود. پس از پایان کار، حضرت به معتب دستور داد که مزد آن ها را قبل از آنکه عرق بدنشان خشک شود، بدهد (یعنی بلافاصله پس از پایان کار).

لئالی 5/283

عن ابی عبدالله علیه السلام قال:

تقلیم الأظفار و اخذ الشارب من جمعة الی جمعة امان من الجذام.

حضرت صادق علیه السلام فرمودند:

در هر جمعه، ناخن گرفتن و شارب زدن، باعث ایمنی از بیماری جذام است.

خصال 1/ باب 2، ص 39، حدیث 24

روی:

و نهی عن الکلام یوم الجمعة و الامام یخطب فمن فعل ذلک لغی و من لغی فلا جمعة له.

در روایت آمده است:

پیامبر صلی الله علیه و آله در حدیث مناهی نهی فرمود از اینکه در روز جمعه وقتی که امام جمعه خطبه می خواند، مأمومین سخن بگویند و فرمود: هر نمازگزاری که سخن گفت کار بیهوده ای کرده و هر که در موقع نماز

ص:131

جمعه کار لغوی انجام دهد، نماز جمعه اش درست نیست.

مکارم الاخلاق /283

عن ابی جعفر علیه السلام قال:

الخیر و الشر یضاعف یوم الجمعة.

امام باقر علیه السلام فرمودند:

اجر کار نیک و سزای عمل زشت در روز جمعه، دو برابر خواهد بود.

ثواب الاعمال /318

عن ابی جعفر علیه السلام قال:

کل ذنب یکفره القتل فی سبیل الله (عزوجلّ) الا الدّین فانّه لا کفّارة له الا اداؤه، أو یقضی صاحبه، أو یعفو الذی له الحقُّ.

امام محمد باقر علیه السلام فرمودند:

کفّارۀ هر گناهی کشته شدن در راه خدا است بجز بدهکاری که کفّاره اش منحصر است به اینکه:

1. خود بدهکار، آن را بپردازد.

2. دوستش از جانب او، آن را بپردازد.

3. یا طلبکار از حق خود بگذرد.

خصال 1/ باب 1، ص 12، حدیث 42

قال رسول الله صلی الله علیه و آله:

ایاکم و الدیْن فانه همّ باللیل و مذلة بالنهار.

پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمودند:

از مقروض شدن بترسید، چرا که قرض موجب اندوه در شب و ذلّت در روز است. (شخص مقروض، شب از فکر قرض ناراحت است و روز نیز با ملاقات طلبکار احساس خواری می کند).

نهج الفصاحه /34

قال علی علیه السلام:

من أبان لک عیبک فهو ودودک.

ص:132

حضرت علی علیه السلام فرمودند:

کسی که عیبت را برایت آشکار کند، او دوست تو است.

غرر و درر /256

قال علی علیه السلام:

من ساتر عیبک فهو عدوک.

حضرت علی علیه السلام فرمودند:

کسی که عیبت را پنهان سازد، پس (بدان که) او دشمن تو است.

غرر و درر /256

قال رسول الله صلی الله علیه و آله:

خیر اخوانکم من اهدی الیکم عیوبکم.

حضرت رسول صلی الله علیه و آله فرمودند:

بهترین برادران شما کسی است که عیب های شما را به شما هدیه کند.

نهج الفصاحه /316

قال الصادق علیه السلام:

احبّ اخوانی الیّ من اهدی الیّ عیوبی.

امام صادق علیه السلام فرمودند:

محبوب ترین برادرانم نزد من کسی است که عیب های مرا، برایم هدیه آورد (و آنها را به من گوشزد کند)

اصول کافی 2/639 حدیث 5

قال رسول الله صلی الله علیه و آله:

أتقی الناس مَن قال الحق فیما له و علیه.

حضرت رسول صلی الله علیه و آله فرمودند:

پرهیزکارترین مردم کسی است که در سود و زیان خود، حق را بیان کند.

مواعظ صدوق /84 حدیث 1

قال حسن بن علی علیه السلام:

انّ معاویة نازعنی حقا هو لی فترکته بصلاح الامة و حقن دمائها.

ص:133

امام حسن مجتبی علیه السلام در مورد صلح با معاویه فرمودند:

معاویه نسبت به حقی که برای من بود با من نزاع کرد ولی من آن حق را به جهت مصلحت امّت و حفظ خون امت، ترک کردم.

مناقب ابن شهر آشوب 4/34

سئل امیرالمؤمنین علیه السلام: کم بین الحق و الباطل؟ فقال: اربع أصابع، و وضع امیرالمؤمنین علیه السلام یده علی اذنه و عینیه فقال: ما رأته عیناک فهو الحق و ما سمعته اذناک فاکثره باطل.

از امیرالمؤمنین علیه السلام سؤال شد: فاصلۀ میان حق و باطل چه اندازه است؟ فرمود: چهار انگشت؛ و دست خود را میان گوش و چشم خود گذاشته و فرمود: آنچه چشمانت ببیند حق است و آنچه گوشت بشنود بیشترش باطل است.

خصال 1/ باب 4، ص 236 حدیث 78

قال علی علیه السلام:

زوروا موتاکم فانّهم یفرحون بزیارتکم و لیطلب الرجل حاجته عند قبر ابیه و امّه بعد ما یدعو لهما.

حضرت علی علیه السلام فرمودند:

مرده های خودتان را زیارت کنید که آنان به زیارت شما خوشحال می شوند. و هر کس حاجت دارد بایستی نزد قبر پدر و مادرش آمده و پس از آنکه برای آنها دعا کرد، حاجتش را از خدا بخواهد.

خصال 2/ ص 618 (حدیث اربعمائة)

قال اسحاق بن عمّار:

قلت لابی الحسن علیه السلام: المؤمن یعلم من یزور قبره؟ قال: نعم، لایزال مستأنسا به ما زال عند قبره فاذا قام و انصرف من قبره دخله من انصرافه عنه وحشة.

اسحاق بن عمّار گوید:

خدمت حضرت رضا علیه السلام عرض کردم: آیا مؤمن از حاضر شدن شخص در بالای قبر خود، آگاه می شود؟

فرمود: بلی، و با آن شخص مأنوس است تا زمانی که بالای قبر او حاضر

ص:134

است و وقتی که از بالای قبر او مراجعت نمود، میّت دچار وحشت خواهد شد.

لئالی 4/270

قال محمد بن مسلم:

قلت لابی عبدالله علیه السلام: الموتی نزورهم؟ قال: نعم. قلت: فیعلمون بنا اذا اتیناهم؟ فقال: ای والله انّهم لیعلمون بکم و یفرحون بکم و یستأنسون الیکم.

محمد بن مسلم گوید:

خدمت حضرت صادق علیه السلام عرض کردم: آیا اموات را زیارت کنیم؟ فرمود: بلی، عرض کردم، آیا اموات از زیارت قبور آگاه می شوند؟ فرمود: بلی به خدا قسم از حضور شما آگاه می شوند و هم خوشحال و هم مأنوس.

لئالی 4/270

عن الحسن بن علی الوشاء قال:

قلت للرضا علیه السلام: ما لمن اتی قبر احد من الائمة علیهم السلام؟ قال: له مثل ما لمن اتی قبر ابی عبدالله علیه السلام . قال فقلت: ما لمن زار قبر ابی الحسن علیه السلام ؟ قال: له مثل من زار قبر ابی عبدالله علیه السلام .

حسن وشّاء گوید:

به حضرت رضا علیه السلام عرض کردم: ثواب کسی که قبر یکی از امامان را زیارت کند چیست؟ فرمودند: ثوابش مانند ثواب زیارت قبر امام حسین علیه السلام است. گوید عرض کردم: ثواب زیارت قبر موسی بن جعفر علیه السلام چیست؟ فرمودند: مثل زیارت امام حسین علیه السلام است.

ثواب الاعمال /220 حدیث 1

عن علی بن مهزیار قال:

قلت لابی جعفر علیه السلام ما لمن اتی قبر الرضا علیه السلام . قال: الجنة و الله.

علی بن مهزیار گوید:

به حضرت جواد علیه السلام عرض کردم: ثواب کسی که قبر علی بن موسی

ص:135

الرضا علیه السلام را زیارت کند چیست؟ فرمود: به خدا سوگند ثوابش بهشت خواهد بود.

ثواب الاعمال /220 حدیث 2

عن سعد بن سعد عن ابی الحسن الرضا علیه السلام قال:

سألته عن فاطمة بنت موسی بن جعفر علیهما السلام؟ فقال: من زارها فله الجنۀ.

سعد بن سعد گوید:

از حضرت رضا علیه السلام در مورد مقام فاطمه دختر امام موسی بن جعفر علیه السلام، سؤال نمودم. فرمودند: هر کس قبر او را زیارت کند پاداشش بهشت خواهد بود.

ثواب الاعمال /221

عن محمد بن یحیی العطار:

 عمّن دخل علی ابن الحسن الهادی علیه السلام من اهل الرّی. قال: دخلت علی ابن الحسن العسکری علیه السلام فقال این کنت؟ فقلت: زرت الحسین علیه السلام . قال: اما انّک لو زرت قبر عبدالعظیم عندکم لکنت کمن زار الحسین بن علی علیهماالسلام.

محمد بن یحیی گوید:

مردی از اهل ری که خدمت حضرت هادی علیه السلام رسیده بود برای من نقل کرد که: شرفیاب حضور حضرت عسکری علیه السلام شدم، به من فرمود: کجا بودی؟ عرض کردم: قبر امام حسین علیه السلام را زیارت کردم. فرمودند: ولی اگر قبر حضرت عبدالعظیم را که در شهر شما است زیارت می کردی، همانا ثواب کسی را داشتی که حسین بن علی علیهماالسلام را زیارت کرده باشد.

ثواب الاعمال /222

قال رسول الله صلی الله علیه و آله:

ستدفن بضعة منّی یارض خراسان لایرورها مؤمن الا أوجب الله (عزوجلّ) له الجنة و حرم جسده علی النار.

ص:136

رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود:

محققاً یکی از پاره__های تنم در زمین خراسان دفن شود و هیچ مؤمنی او را زیارت نکند جز آنکه خدای (عزوجلّ) بهشت را بر او واجب کند و بدنش را بر دوزخ حرام کند.

امالی صدوق، مجلس 15، حدیث 6

قال رسول الله صلی الله علیه و آله:

الضیف یلطف لیلتین فاذا کانت اللیلة الثالثة فهو من اهل البیت یأکل ما ادرک.

حضرت رسول صلی الله علیه و آله فرمودند:

مهمان تا دو شب مورد لطف قرار می گیرد و شب سوم جزء اهل خانه است و هر چه اهل خانه خورند مهمان هم باید اکتفا نماید (و توقع تشریفات نداشته باشد).

لئالی 2/341

عن ابی عبدالله علیه السلام قال: قال رسول الله صلی الله علیه و آله:

الضیافة اول یوم حق و الثانی و الثالث و ما بعد ذلک فانها صدقة تصدق بها علیه ثم قال صلی الله علیه و آله: لا ینزلنّ أحدکم علی اخیه حتّی یؤثمه. قیل: یا رسول الله و کیف یؤثمه؟ قال: حتّی لایکون عنده ما ینفق علیه.

امام صادق علیه السلام از قول رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمودند:

پذیرایی از مهمان تا سه روز حق او است و بعد از آن، صدقه ای است که میزبان به مهمان می دهد. سپس رسول خدا فرمودند: هیچ کس از شما در منزل برادر خود آنقدر نماند که او را گناهکار نماید. گفته شد: یا رسول الله، چگونه گناهکارش نمایند؟ فرمود: این قدر می ماند که میزبان نمی تواند خرج او را تأمین نماید.

خصال 1/ باب 3، ص 148-149 حدیث 181

قال رسول الله صلی الله علیه و آله:

من أکرم الضیف فقد أکرم سبعین نبیّاً و من أنفق علی الضیف درهماً فکانّما

ص:137

أنفق ألف ألف دینار فی سبیل الله تعالی.

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمودند:

کسی که از مهمان احترام کند مانند آن است که هفتاد پیغمبر را احترام کرده باشد، و کسی که به اندازۀ یک درهم به مهمان انفاق کند مثل این است که در راه خدا، یک میلیون دینار انفاق کرده باشد.

ارشاد القلوب /191

سعید بن علاقة قال:

سمعت أمیرالمؤمنین علیَّ بن أبی طالب علیه السلام یقول: ترک نسج العنکبوت فی البیت یورث الفقر، و البول فی الحمام یورث الفقر، و الأکل علی الجنابة یورث الفقر، و التخلّل بالطرفاء یورث الفقر، و التمشّط من قیام یورث الفقر، و ترک القمامة فی البیت یورث الفقر، و الیمین الفاجرة تورث الفقر، و الزِّنا یورث الفقر، و إظهار الحرص یورث الفقر، و النوم بین العشائین یورث الفقر، و النوم قبل طلوع الشمس یورث الفقر، و ترک التقدیر فی المعیشة یورث الفقر، و قطیعة الرَّحم یورث الفقر، و اعتیاد الکذب یورث الفقر، و کثرة الاستماع إلی الغناء یورث الفقر، و ردُّ السائل الذَّکر باللّیل یورث الفقر.

ثمّ قال علیه السلام: ألا أنبئکم بعد ذلک بما یزید فی الرِّزق قالوا: بلی یا أمیرالمؤمنین فقال: الجمع بین الصلاتین یزید فی الرِّزق، و التعقیب بعد الغداة و بعد العصر یزید فی الرِّزق، و صله الرَّحم تزید فی الرِّزق، و کَسْحُ الفِنا یزید فی الرِّزق، و مواساة الأخ فی الله (عزوجلّ) یزید فی الرِّزق، و البکور فی طلب الرِّزق یزید فی الرِّزق، و الاستغفار یزید فی الرِّزق، و استعمال الأمانة یزید فی الرِّزق، و قول الحقِّ یزید فی الرِّزق، و إجابة المؤذِّن یزید فی الرِّزق، و ترک الکلام فی الخلاء یزید فی الرِّزق، و ترک الحرص یزید فی الرِّزق، و شکر المنعم یزید فی الرِّزق، و اجتناب الیمین الکاذبة یزید فی الرِّزق، و الوضوء قبل الطعام یزید فی الرِّزق، و أکل ما یسقط من الخوان یزید فی الرِّزق،

 و من سبّح الله کلَّ یوم ثلاثین مرَّة دفع الله (عزوجلّ) عنه سبعین نوعاً من البلاء أیسرها الفقر.

سعید بن علاقه گوید:

ص:138

از امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب علیه السلام شنیدم که می فرمود: تار عنکبوت از خانه پاک نکردن، تهی دستی آورد. همچنین، در حمام بول کردن، غذا خوردن در حال جنابت، با چوب گز خلال کردن، ایستاده شانه زدن، خاکروبه از خانه بیرون نبردن، سوگند دروغ، زنا کردن، اظهار حرص کردن، بین نماز مغرب و عشا خوابیدن، و نیز خوابیدن پیش از طلوع آفتاب، در امر معاش اندازه نگه نداشتن، از فامیل بریدن، عادت به دروغ گفتن، به ساز و آواز فراوان گوش دادن، و به مردی که شبانه گدائی کند چیزی ندادن، فقر و تهیدستی می آورند.

سپس فرمودند: پس از این گفتار (در موجبات فقر) شما را آگاه نکنم به آن چیزهایی که روزی را فراوان کند؟ حاضران گفتند: آری یا امیرالمؤمنین. فرمودند: جمع میان دو نماز (فاصله نینداختن بین نماز ظهر و عصر و بین نماز مغرب و عشا) روزی را زیاد می کند.

همچنین، پس از نماز صبح و نماز عصر، تعقیب خواندن، رفت و آمد خانوادگی، جاروب کردن آستانۀ خانه، به خاطر خدا با برادر دینی همراهی کردن، بامدادان در طلب روزی رفتن، از خداوند آمرزش خواستن، امانت ورزی، سخن به حق گفتن، به صدای اذان جواب (مؤذن را) گفتن، سخن نگفتن در مستراح، حرص نورزیدن، سپاسگزاری صاحب نعمت، از سوگند دروغ خودداری کردن، پیش از غذا دست شسستن (یا وضو گرفتن) و خوردن آنچه از سفره بیرون می افتد رزق و روزی را زیاد می کند.

و هر کسی روزی سی بار خداوند را تسبیح بگوید (سبحان الله)، خدای (عزوجلّ) هفتاد نوع بلا را از او برگرداند که کوچک ترین آنها تهیدستی است.

خصال 2/ باب 16، ص 504-505، حدیث 2

قال علی علیه السلام:

ان الأشیاء لمّا ازدوجت ازدوج الکسل و العجز فنتج منهما الفقر.

حضرت علی علیه السلام فرمودند:

ص:139

وقتی که قرار شد تمام چیزها با هم ازدواج کنند؛ ناتوانی و تنبلی هم با هم ازدواج کردند و حاصل آن دو، فقر و احتیاج گردید. (به عبارت دیگر تنبلی و ناتوانی موجب تنگدستی و احتیاج به دیگران است).

تحف العقول /220

عن ابی عبدالله علیه السلام قال:

 قال رسول الله صلی الله علیه و آله: التختم بالعقیق ینفی الفقر.

حضرت صادق علیه السلام از قول پیامبر صلی الله علیه و آله نقل می کنند که:

انگشتر عقیق در دست نمودن، تنگدستی را برطرف می کند.

مکارم الاخلاق /56

کان ابو عبدالله علیه السلام یقول:

تختموا بالیواقیت فانها تنفی الفقر.

امام صادق علیه السلام فرمودند:

انگشتر یاقوت در دست کنید که پریشانی و تنگدستی را زائل می کند.

ثواب الاعمال /391

عن عبدالمؤمن الانصاری، قال: سمعت ابا عبدالله علیه السلام یقول:

ما افتقرت کف تختمت بالفیروزج.

عبدالمؤمن گوید: از امام صادق علیه السلام شنیدم که می فرمود:

دستی که در آن انگشتر فیروزه باشد، هرگز فقیر نگردد.

ثواب الاعمال /389

قال علی علیه السلام:

تنزل المعونة علی قدر المؤنة.

حضرت علی علیه السلام فرمودند:

روزی هر کس از جانب خداوند، به اندازۀ نیازمندی او خواهد رسید.

نهج البلاغه /1153

قیل لعلی (عزوجلّ):

لو سدّ علی رجل باب بیته و ترک فیه، من این کان یأتیه رزقه؟ فقال علیه السلام: من حیث یأتی اجله.

ص:140

خدمت حضرت علی علیه السلام عرض شد:

هرگاه درب خانۀ مردی به رویش بسته شد و هیچ کس به سراغ او نرفت، روزی او از کجا می رسد؟ حضرت پاسخ داد: از همان جائی که اَجَل او می آید. (همان طور که درب بسته، از آمدن مرگ مانع نمی شود، از رسیدن روزی هم نمی تواند مانع شود).

نهج البلاغه /1253

قال علی علیه السلام:

قلة العیال احد الیسارین

حضرت علی علیه السلام فرمودند:

کمی جیره خوار یکی از دو راحتی است.

نهج البلاغه /1153

قال علی علیه السلام:

الله الله فی الفقراء و المساکین فشارکوهم فی معایشکم.

حضرت علی علیه السلام فرمودند:

خدا را، خدا را در نظر بگیرید نسبت به فقرا و تنگدستان که ایشان را در زندگی خود شریک قرار دهید (اگر مسلمین این دستور را رعایت نموده و اجرا نمایند، فقیر و مستمندی پیدا نخواهد شد و همه در آسایش کامل زندگی خواهند کرد).

تحف العقول /198

قال علی علیه السلام:

انّ فی جهنم رحیً تطحن خمساً. أفلا تسئلونی ما طحنها؟ فقیل له: ما طحنها یا امیرالمؤمنین؟ فقال: العلماء الفجرة و القرّاء الفسقه و الجبابرة الظلمة و الوزراء الخونة و الغرفاء الکذبة.

علی علیه السلام فرمودند:

در جهنّم آسیابی در گردش است. آیا سؤال نمی کنید چه چیز را خُرد می کند؟ سؤال کردند: چه چیز را خُرد می کند؟ فرمود: دانشمندانِ زشت

ص:141

کردار، قاریان قرآن که فاسق باشند، گردن کشان ستمگر، زمامداران خائن و رؤسای دروغگو را (خُرد می کند).

عوالم العلوم 3/363، بحارالانوار 2/107

قال النبی صلی الله علیه و آله:

انّ الله یباهی الملائکة بخمسة: المجاهدین و الفقراء و الشباب الذین یعفرون نواصیهم لله تعالی و غنیّ یعطی الفقیر کثیراً و لا یمن علیه و رجل یبکی من خشیة الله تعالی فی خلوة.

پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمودند:

خداوند متعال نسبت به پنج دسته افراد، به ملائکه مباهات می کند:

1. جهادگران.

2. فقرا.

3. جوانانی که پیشانی خود را در پیشگاه خدای تعالی به خاک می سایند.

4. ثروتمندی که به فقرا بخشش زیاد کند، بدون اینکه بر او منّت گذارد.

5. کسی که از ترس خدا مخفیانه گریه کند.

الاثنی عشریه /204

قال الرضا علیه السلام:

من لقی فقیراً مسلماً فسلّم علیه خلاف سلامه علی الغنیّ لقی الله (عزوجلّ) یوم القیامة و هو علیه غضبان.

حضرت رضا علیه السلام فرمود:

هر کس فقیری مسلمان را ببیند، و به او سلامی کند، که مانند سلام بر ثروتمندی نباشد، در روز قیامت، خدای (عزوجلّ) را در حالی ملاقات می نماید که خدای سبحان بر او خشمگین است.

سفینة البحار 2/1379

روی عن الصادق علیه السلام:

ص:142

انّ رجلاً فقیراً اتی رسول الله صلی الله علیه و آله و عنده رجل غنیّ فکفّ ثیابه و تباعد عنه. فقال له رسول الله: ما حملک علی ما صنعت اخشیت اَن تلصق فقره بک او یلصق غناک به؟ فقال: یا رسول الله اما انک اذا قلت هذا فله نصف مالی. قال النبی للفقیر: اتقبل منه؟ قال: لا. قال: وَ لِمَ؟ قال: اَخاف أن یدخلنی ما دخله.

از امام صادق علیه السلام روایت شده است که فرمودند:

مرد فقیری حضور رسول خدا آمد در حالی که ثروتمندی نزد آن حضرت بود. به محض ورود و نشستن مرد تهیدست، ثروتمند لباس خود را جمع کرده و قدری فاصله گرفت. پیغمبر از این عمل ناراحت شده و فرمودند: چه چیز تو را به این کار وادار نمود؟ آیا ترسیدی فقر او به تو بچسبد یا ثروت تو، به او؟! ثروتمند گفت: حال که این فرمایش را فرمودی نصف دارائی ام را به او بخشیدم. پیغمبر به مرد فقیر فرمود: آیا از او قبول می کنی؟ تهیدست گفت: خیر. پیامبر پرسید: چرا؟ گفت: می ترسم که صفت او به من نیز سرایت کند. (نه ثروت می خواهم نه تکبر و غرور).

ارشاد القلوب /223

انّ امیرالمؤمنین علیه السلام کتب الی عمّاله:

ارقوا اقلامکم و قاربوا بین سطورکم و احذفوا عنّی فضولکم و اقصدوا قصد المعانی و ایّاکم و الاکثار فانّ اموال المسلمین لاتحتمل الاضرار.

حضرت علی علیه السلام به فرمانداران خود چنین نوشت:

قلم های خود را ریز بتراشید، و فاصله های سطرها را کمتر کنید، و جملات اضافی را حذف کنید، و اصل مطلب را به عبارت مختصر بنویسید، و مبادا قلم فرسائی کنید که به بودجۀ ملت مسلمان نباید زیانی متوجه بشود.

خصال 1/ باب 5، ص 310، حدیث 85

ص:143

عن ابی عبدالله علیه السلام قال:

ردّ جواب الکتاب واجب کوجوب ردّ السلام و البادی بالسلام أولی بالله و رسوله.

حضرت صادق علیه السلام فرمودند:

جواب دادن به نامه واجب است همچون جواب سلام، و آن کس که آغاز سلام کند به خدا و رسولش نزدیک تر است.

اصول کافی 2/670، حدیث 2

قال علی علیه السلام:

احذروا صولة الکریم اذا جاع و اللئیم اذا شبع.

حضرت علی علیه السلام فرمودند:

بترسید از حمله کردن کریم و جوانمرد وقتی که گرسنه شود (نیازمند گردد) و بپرهیزید از حمله ی لئیم و ناکس هنگامی که سیر شود (توانگر گردد).

نهج البلاغه /1111

ص:144

ص:145

حضرت علی علیه السلام فرمودند:

خوشا به حال کسی که: کار و دانش، دوستی و دشمنی، گرفتن و رها کردن، کلام و سکوت، کردار و گفتارش را برای خداوند خالص گردانیده باشد.

تحف العقول /100

وصیته لابنه الحسین علیه السلام:

یا بنی اوصیک بتقوی الله فی الغنی و الفقر و کلمة الحق فی الرضی و الغضب و القصد فی الغنی و الفقر و بالعدل علی الصدیق و العدو و بالعمل فی النشاط و الکسل و الرضی عن الله فی الشدة و الرخاء.

از جمله وصیت های حضرت علی علیه السلام به فرزندش امام حسین علیه السلام این است:

فرزندم! تو را به پرهیزکاری هم در بی نیازی و هم در تنگدستی سفارش می کنم و به بیان حق در هنگام خشنودی و خشم و به میانه روی در بی نیازی و تنگدستی و به عدالت، نسبت به دوست و دشمن و به عمل کردن در صحّت و کسالت و به راضی بودن از خداوند، در گرفتاری و خوشحالی.

تحف العقول /88

قال رسول الله صلی الله علیه و آله:

انّ الله لاینظر الی صورکم و اموالکم و انما ینظر الی قلوبکم و اعمالکم.

رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمودند:

خداوند به چهره ها و ثروت های شما نگاه نمی کند بلکه نظر به دل هایتان و اعمال تان دارد.

مدینة البلاغة 2/542

قال علی علیه السلام:

الغنی الأکبر الیأس عمّا فی ایدی الناس.

حضرت علی علیه السلام فرمودند:

توانگری بسیار بزرگ، آرزو نداشتن است به آنچه در دست مردم است.

ص:147

نهج البلاغه /1244

قال الصادق علیه السلام:

لا یصیر العبد عبداً خالصاً لله (عزوجلّ) حتی یصیر المدح و الذم عنده سواء.

امام صادق علیه السلام فرمودند:

انسان بندۀ خالص خدای (عزوجلّ) نمی شود مگر آنگاه که مدح و ذمّ مردم در نظرش یکسان باشد.

بحار الانوار 73/294

قال رسول الله صلی الله علیه و آله:

أعظم العبادة اجراً اخفاها.

حضرت رسول علیه السلام فرمودند:

بزرگ ترین عبادت ها از جهت پاداش، عبادتی است که پنهان تر باشد.

بحار 70/251 حدیث 1

قال رسول الله صلی الله علیه و آله:

الایمان نصفان نصف فی الصبر و نصف فی الشکر.

حضرت رسول صلی الله علیه و آله فرمودند:

ایمان دو نیمه است: نصف ایمان در صبر است و نیمی دیگر در شکر.

مستدرک سفینة البحار 6/151

قال رسول الله صلی الله علیه و آله:

الصبر کنز من کنوز الجنة.

حضرت رسول صلی الله علیه و آله فرمودند:

شکیبایی گنجی است از گنج های بهشت.

المحجة البیضاء 7/107

قال رسول الله صلی الله علیه و آله:

یأتی علی الناس زمان الصابر علی دینه کالقابض علی الجمرة.

حضرت رسول صلی الله علیه و آله فرمودند:

بر مردم زمانی خواهد آمد که صبر کنندۀ بر دین خدا همچون کسی باشد

ص:148

که در دست خویش آتش گرفته باشد.

مدینة البلاغة 1/496

قال رسول الله صلی الله علیه و آله:

من ثکل ثلاثة من صلبه فاحتسبهم علی الله (عزوجلّ) وجبت له الجنة.

رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمودند:

کسی که داغ مرگ سه فرزند خود را ببیند و آنها را به حساب خدای (عزوجلّ) منظور بدارد (و بی تابی نکند) بهشت رفتن برای او حتمی است.

خصال 1/ باب 3، ص 180، حدیث 245

قال علی (عزوجلّ):

ینزل الصبر علی قدر المصیبة و من ضرب علی فخذه عند مصیبته حبط اجره.

حضرت علی علیه السلام فرمودند:

شکیبائی به اندازۀ گرفتاری (و بلا) می رسد و کسی که در مصیبت (بی تابی کند حتی به این حد که) دستش را به ران خویش زند، پاداشش تباه گردد. (و به اجری که برای صبر معین شده، نخواهد رسید).

نهج البلاغه /1153

قال امیرالمؤمنین علیه السلام:

ینزل الصبر علی قدر المصیبة.

حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام فرمودند:

صبر به اندازۀ مصیبت نازل می شود.

نهج البلاغه، حکمت 144

قال ابوعبدالله علیه السلام:

من ابتلی من المؤمنین ببلاء فصبر علیه کان له مثل اجر الف شهید.

امام صادق علیه السلام فرمود:

هر کس از مؤمنین به بلائی مبتلا شود و از خود شکیبائی نشان دهد اجر هزار شهید به او داده خواهد شد.

بحار 71/78 حدیث 14

ص:149

قال علی علیه السلام:

من عظّم صغار المصائب ابتلاه الله بکبارها.

حضرت علی علیه السلام فرمودند:

هر کس مصائب و اندوه های کوچک را بزرگ شمارد خداوند او را به بزرگ های آنها گرفتار گرداند.

نهج البلاغه /1293

قال علی علیه السلام:

فی تقلّب الأحوال علم جواهر الرجال.

حضرت علی علیه السلام فرمودند:

در گردش روزگار و گذشت حوادث، حقیقت و باطن مردان، معلوم می شود.

تحف العقول /97

قال علی علیه السلام:

الایام توضح السرائر الکامنة.

حضرت علی علیه السلام فرمود:

روزها سرّهای پوشیده را آشکار می سازد.

مرحوم آقاجمال خوانساری در توضیح این حدیث می نویسد: «از فواید این معنی، این است که جمعی که نخواهند که مردم بر بدی های ایشان مطّلع شوند، باید که بدی نکنند. و اگر نه، هرچند پنهان دارند، بعد از اندک وقتی آشکارا شود».

شرح غرر و درر 1/345

قال رسول الله صلی الله علیه و آله:

لا ایمان لمن لا امانة له.

حضرت رسول صلی الله علیه و آله فرمودند:

آن کس که امانت دار (خوبی) نیست، ایمان ندارد.

بحار 75/116حدیث 15

قال رسول الله صلی الله علیه و آله:

الأمانة تجلب الرزق و الخیانة تجلب الفقر.

ص:150

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمودند:

امانتداری، روزی را (به سوی امانتدار) می کشاند و خیانت در امانت، تنگدستی را.

تحف العقول /45

قال ابوعبدالله علیه السلام:

السّراق ثلاثة: مانع الزکاة و مستحل مهور النساء و کذلک من استدان دیناً و لم ینو قضاءه.

امام صادق علیه السلام فرمودند:

دزدان بر سه گونه اند:

1. آنکه زکات و خمس ندهد.

2. آنکه کابین زنان را برای خود حلال بداند.

3. و همچنین کسی که وامی بگیرد و قصد پرداخت آن را نداشته باشد.

خصال1/ باب 3، ص 153، حدیث 190

عن الحسین بن مصعب الهمدانی قال: سمعت ابا عبدالله علیه السلام یقول:

ثلاثة لاعذر لاحدٍ فیها: اداء الامانة الی البرّ و الفاجر، و الوفاء بالعهد للبرّ و الفاجر، و برّ الوالدین برّین کانا أو فاجرین.

حسین بن مصعب همدانی گوید:  از امام صادق علیه السلام شنیدم که می فرمودند:

در سه مورد، عذر هیچکس پذیرفته نیست:

1. ردّ امانت به صاحبش، چه نیکوکار باشد و چه بدکردار.

2. وفای به عهد، چه نسبت به نیکوکار باشد و چه بدکردار.

3. نیکی با پدر و مادر، چه نیکوکار باشند و چه بدکردار.

خصال 1/ باب 3، ص 123-124، حدیث 118

قال ابوجعفر علیه السلام:

علیکم بالورع و الاجتهاد و صدق الحدیث و اداء الامانة الی من ائتمنکم علیها برّاً کان او فاجراً فلو أنّ قاتل علی بن ابیطالب علیه السلام ائتمننی علی امانة لادّیتها

ص:151

الیه.

امام محمد باقر علیه السلام فرمودند:

بر شما باد به تقوی و پرهیزکاری و راستگویی و اداء امانت به کسی که شما را امین دانسته است خواه نیکوکار باشد یا بدکردار. به راستی که اگر قاتل علی بن ابی طالب علیه السلام هم امانتی نزد من بگذارد، به او ردّ امانت خواهم نمود.

تحف العقول /299

عن الحسین بن مصعب الهمدانی قال: سمعت الصادق جعفر بن محمد یقول:

ادوا الامانة ولو الی قاتل الحسین بن علی علیه السلام .

امام صادق علیه السلام فرمودند:

امانت را پس بدهید گرچه به قاتل حسین بن علی علیه السلام باشد.

امالی صدوق/ مجلس 43 حدیث 4

قال ابوعبدالله علیه السلام:

اتقوا الله و علیکم باداء الامانة الی من ائتمنکم و لو انّ قاتل علی بن ابی طالب علیه السلام ائتمننی علی امانة لادیتها الیه.

حضرت صادق علیه السلام فرمود:

از خدا بترسید و ردّ امانت کنید (و امانتدار باشید) نسبت به کسی که نزد شما امانتی گذاشته است به تحقیق که اگر قاتل علی بن ابی طالب علیه السلام هم نزد من امانتی داشته باشد، به او ردّ امانت می کنم (و خیانت در امانت نمی نمایم).

لئالی 5/278

عن السجاد علیه السلام قال:

علیکم باداء الامانة و الذی بعث محمداً بالحق نبیاً لو أن قاتل ابی الحسین علیه السلام ائتمننی علی السیف الذی قتله به لادیته الیه.

امام سجاد علیه السلام فرمود:

بر شما باد به اداء امانت: قسم به آن خداوندی که محمد _ صلی الله علیه و آله _ را به حق به پیامبری مبعوث فرمود، چنانچه قاتل پدرم امام حسین

ص:152

علیه السلام، شمشیری را که پدرم را به وسیلۀ آن به قتل رسانید نزد من امانت بگذارد، رد امانت می کنم و آن شمشیر را به کسی که به من امانت داده، بر می گردانم.

لئالی 5/278

قال رسول الله صلی الله علیه و آله:

انما یدرک الخیر کلّه بالعقل و لا دین لمن لا عقل له.

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمودند:

این است و جز این نیست که تمام خیر و خوبی به واسطۀ عقل یافت می شود و کسی که خرد ندارد، دین هم ندارد.

تحف العقول /54

قال علی علیه السلام:

من لم یعرف الخیر من الشر فهو بمنزلة البهیمة.

حضرت علی علیه السلام فرمودند:

کسی که خوبی را از بدی تشخیص ندهد، مانند چهارپایان است.

تحف العقول /99

قال رسول الله صلی الله علیه و آله:

زینة الدنیا ثلاثة: المال و الولد و النساء. و زینة الآخرة ثلاثة: العلم و الورع و الصدقة. و امّا زینة البدن: قلة النوم و قلة الأکل و قلة الکلام و امّا زینة العقل: فالصبر و الشکر و الصمت.

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمودند:

زینت دنیا سه چیز است: ثروت، اولاد، زن. و زینت آخر سه چیز است: علم، وَرَع، صدقه. و زینت بدن سه چیز است: کم سخن گفتن، کم خوابیدن، کم خوردن. و زینت عقل سه چیز است: شکیبائی، شکرگزاری و سکوت.

الاثنی عشریه /81

قال الرضا علیه السلام:

ص:153

لیست العبادة کثرة الصیام و الصلوة وانّما العبادة کثرة التفکر فی امر الله.

حضرت رضا علیه السلام فرمودند:

عبادت به این نیست که انسان زیاد روزه بگیرد یا نماز بخواند بلکه عبادت، «تفکر زیاد» در کارهای خداوند است.

توضیح

تفکر در کار خدای تعالی موجب می شود که انسان به عظمت و قدرت خداوند پی برده و در نتیجه آگاهانه عبادت می کند به خلافِ عبادت بدون تفکر و آگاهی از معبود، و این دو عبادت با هم فرق دارند و مسلماً عبادت شخص آگاه ارزش بیشتری از عبادت ناآگاه دارد و شاید آنچه اباذر را به آن مرتبه از کمال رسانید همین «تفکر زیاد» او بود که برابر احادیث وارده از عمده کارهایش بود.

تحف العقول /442

عن جابر بن یزید قال:

سألت أبا جعفر علیه السلام عن قول الله (عزوجلّ): «أفعیینا بالخلق الأوَّل بل هم فی لبس من خلق جدید» فقال: یا جابر تأویل ذلک أنَّ الله (عزوجلّ) إذا أفنی هذا الخلق و هذا العالم و أسکن أهل الجنة الجنة و أهل النّار النّار جدَّد الله (عزوجلّ) عالماً غیر هذا العالم و جدَّد عالماً من غیر فحولة و لا إناث یعبدونه و یوحّدونه، و خلق لهم أرضاً غیر هذه الأرض تحملهم و سماء غیر هذه السماء تظلّهم، لعلّک تری أنَّ الله (عزوجلّ) إنّما خلق هذا العالم الواحد، و تری أن الله (عزوجلّ) لم یخلق بشراً غیرکم، بل و الله لقد خلق الله تبارک و تعالی ألف ألف عالم و ألف ألف آدم أنت فی آخر تلک العوالم و أولئک الآدمیّین.

جابر گوید:

تأویل آیۀ شریفۀ «آیا ما به آفرینش نخستین عاجز شدیم، (خیر) بلکه آنها از آفرینش جدید در اشتباهند» (ق /15) را از امام باقر علیه السلام سؤال نمودم. حضرت فرمودند:

ای جابر! تأویل این آیه چنین است که خدای (عزوجلّ) چون این آفریدگان و این جهان را فانی نماید و بهشتیان را در بهشت و دوزخیان را در دوزخ

ص:154

جای دهد؛ جهانی از نو می آفریند که به جز این جهان باشد، در آن جهان نیازی به نر و ماده نیست، اهل آن جهان خدای را بپرستند و به یگانگی اش بشناسند، خداوند زمینی، به جز این زمین برای آنان بیافریند که سنگینی آنان را بر خود حمل کند، و آسمانی غیر از این آسمان برای آنان بیافریند که بر سر آنان سایه افکند.

شاید تو فکر می کنی که خداوند همین یک جهان را آفریده است و معتقدی که بشری به جز شما نیافریده است! بلکه به خدا قسم، خدای تبارک و تعالی هزار هزار جهان و هزار هزار آدم آفریده است که تو در آخر آن جهان ها و آن آدمیان می باشی.

خصال 2/652 حدیث 54

قال علی علیه السلام:

اعجبوا لهذا الانسان ینظر بشحم و یتکلم بلحم و یسمع بعظم و یتنفس من خرم.

حضرت علی علیه السلام فرمود:

در آفرینش این انسان به شگفت آئید و اندیشه نمائید تا به قدرت و توانائی آفریدگارش پی ببرید؛ با یک قطعه پیه می بیند، با گوشتی سخن می گوید و با استخوانی می شنود و از شکافی نفس می کشد.

نهج البلاغه /1091

ابوذر از حضرت پیغمبر صلی الله علیه و آله درخواست سفارش و موعظه می کند. حضرت می فرمایند:

تو را به تقوی سفارش می کنم زیرا تقوی رأس امور است (یعنی از همه چیز مهم تر است).

__ باز هم سفارش بفرما.

__ بر تو باد به خواندن قرآن و بسیاری یادِ خدا، زیرا آن سبب یاد شما است در آسمان ها و نور شما است در زمین.

__ باز هم بفرما.

__ بر تو باد به جهاد که آن گوشه گیریِ امّت من است.

__ باز هم بفرما.

ص:155

__ بر تو باد به طول سکوت زیرا سکوت موجب دوری شیطان است. و کمک کار تو در امر دینت می باشد.

__ باز هم بفرما.

__ از خندۀ زیاد اجتناب کن زیرا خندۀ زیاد دل را می میراند و نور صورت را می برد.

__ باز هم بفرما.

__ به پایین دست خود بنگر، نگاهت به آنکه بالاتر از خودت است نباشد چرا که این امر موجب می شود نعمت خدا را فراموش نکنی.

__ باز هم بفرما.

__ نسبت به خویشاوندانت صلۀ رحم به جا آور هرچند به شما قطع رحم کرده باشند.

__ باز هم بفرما.

__ مساکین و مجالست با ایشان را دوست بدار.

__ باز هم بفرما.

__ حرف حق را بگو هرچند تلخ باشد.

__ باز هم بفرما.

__ در راه خدا از ملامت ملامت کنندگان ترس نداشته باش.

و فرمود: برای عیب مرد، کافی است سه خصلت در او باشد:

1. آنچه را که در خود نمی شناسد (از بدی ها) در دیگران سراغ می گیرد.

2. از آنان حیا می کند در اموری که در خود او هست.

3. دوستش را به جهت کارهای بی مورد، می آزارد.

سپس فرمود: ای اباذر! عقلی چون عاقبت اندیشی و وَرَعی چون خود نگهداری و شرافتی چون خوش رفتاری نمی باشد.

مدینة البلاغة 1/486-487

قال علی علیه السلام:

لولا التقی کنت أدهی العرب.

حضرت علی علیه السلام فرمودند:

اگر تقوی و پرهیزکاری مانع نبود، من از تمام ملل عرب زیرک تر بودم.

تحف العقول /99

قال علی علیه السلام و قد رجع من صفین فأشرف علی القبور بظاهر الکوفة:

ص:156

یا اهل الدیار الموحشة و المحالّ المقفرة و القبور المظلمة یا اهل التربة یا اهل الغربة یا اهل الوحدة یا اهل الوحشة انتم لنا فرط سابق و نحن لکم تبع لاحق _ اما الدور فقد سُکنت و اما الأزواج فقد نکحت و اما الاموال فقد قسمت. هذا خبر ما عندنا فما خبر عندکم؟ ثمّ التفت الی اصحابه فقال اما لو اذن لهم فی الکلام لاخبرکم انّ خیر الزاد التقوی.

هنگامی که حضرت علی علیه السلام از جنگ صفین بازگشت و به گورستان بیرون کوفه رسید، فرمود:

ای ساکنین سراهای ترسناک و جاهای بی آب و علف و گورهای تاریک، ای ساکنین خاک ای دورماندگان از وطن ای بی کسان ای ترسناکان شما پیش رو مائید که جلو رفته اید و ما پیرو شمائیم که به شما می رسیم. اما خانه ها را ساکن شدند، زنان را گرفتند، دارائی ها را پخش کردند. این بود آگهی از آنچه نزد ما است؛ اخبار شما چیست؟

پس از آن به سوی یارانش نظر افکند و فرمود: بدانید که اگر اجازه سخن گفتن می داشتند به شما خبر می دادند که بهترین توشه در این راه تقوی و پرهیزکاری است.

نهج البلاغه /1147

عن ابی عبدالله علیه السلام قال:

القیامة عرس المتقین.

امام صادق علیه السلام فرمودند:

روز قیامت، برای پرهیزکاران جشن عروسی است.

خصال 1/ باب 1، ص 13، حدیث 46

من الفاظ رسول الله صلی الله علیه و آله:

الندم توبة.

از فرمایشات رسول خدا صلی الله علیه و آله این است:

پشیمانی از گناه و معصیت به منزلة توبه و بازگشت است.

مواعظ صدوق /53

ص:157

قال رسول الله صلی الله علیه و آله:

عجبت لمن یحتمی من الطعام مخافة الداء کیف لایحتمی من الذنوب مخافة النار.

رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود:

در شگفتم از کسی که از خوراک به جهت ترس از درد و مریضی، پرهیز می کند اما از گناه به جهت ترس از دوزخ پرهیز نمی کند؟

امالی صدوق، مجلس 34، حدیث 3

قال ابومحمد العسکری علیه السلام:

أورع الناس من وقف عند الشبهة، أعبد الناس من أقام علی الفرائض، أزهد الناس من ترک الحرام، أشد الناس اجتهاداً من ترک الذنوب.

امام حسن عسکری علیه السلام فرمودند:

باورع ترین مردم کسی است که به هنگام شبهه توقف کند (تا یقین به حلال بودن آنچه حلیّت آن معلوم نیست، بنماید). عابدترین مردم کسی است که واجبات را انجام دهد. زاهدترین مردم کسی است که ترک حرام نماید. سخت کوش ترین مردم از حیث تلاش کسی است که ترک گناه نماید.

تحف العقول /489

عن ابی عبدالله علیه السلام: کان ابی یقول:

اذا هممت بخیر فبادر فانّک لاتدری ما یحدث.

امام صادق علیه السلام فرمود: پدرم می فرمود:

چون ارادۀ کار خیری کردی (در انجامِ آن) بشتاب، زیرا نمی دانی چه پیش خواهد آمد.

اصول کافی 2/142 حدیث 3

قال رسول الله صلی الله علیه و آله:

انّ الله یحبّ من الخیر ما یعجل.

رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود:

خداوند شتاب در کار خیر را دوست دارد.

ص:158

لئالی 3/37

قال الکاظم علیه السلام:

لیس منا من لم یحاسب نفسه کل یوم فان عمل حسنة استزاد الله و ان عمل سیئة استغفرالله منها و تاب الیه.

حضرت موسی کاظم علیه السلام فرمود:

از ما نیست کسی که حساب خود را روزانه بررسی نکند که اگر کار خوبی کرده، از خداوند طلب زیادی بنماید و اگر کار بدی انجام داده استغفار کرده و از عمل خود پشیمان شده و توبه نماید.

بحار 70/72 حدیث 24

قال النبی صلی الله علیه و آله:

اکیس الکیسین من حاسب نفسه و عمل لما بعد الموت.

پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمودند:

زیرک ترین اشخاص زیرک، کسی است که حساب نفس خود را انجام داده و برای بعد از مرگ خود کار کند.

سفینة البحار 1/250

قال رسول الله صلی الله علیه و آله:

للجنة باب یقال له باب المجاهدین یمضون الیه فاذا هو مفتوح و هم متقلدون بسیوفهم و الجمع فی الموقف و الملائکة ترحب بهم. فمن ترک الجهاد ألبسه الله ذلاً فی نفسه و فقراً فی معیشته و محقاً فی دینه انّ الله تبارک و تعالی اعز امتی بسنابک خیلها و مراکز رماحها.

رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود:

بهشت را دری است به نام باب المجاهدین که مجاهدان به سوی آن رَوَند و آن در باز است و مجاهدان شمشیر به کمر دارند و در حالی که هنوز مردم در موقف محشر معطل باشند، فرشتگان به مجاهدان، خوش آمد گویند. پس هر که ترک جهاد کند خوار شود و تنگ روزی و

ص:159

بی دین گردد. به راستی که خداوند تبارک و تعالی امتم را به سم اسبانش و سر نیزه هایش گرامی داشته است.

وسائل الشیعه 11/5 حدیث 2

قال امیرالمؤمنین علیه السلام:

کتب الله الجهاد علی الرجال و النساء فجهاد الرجل بذل ماله و نفسه حتی یقتل فی سبیل الله و جهاد المرأة تصبر علی ما تری من اذی زوجها و عسرته.

حضرت علی علیه السلام فرمودند:

جهاد بر مردان و زنان واجب شده، جهاد مرد بخشیدن ثروت و جان خود است تا در راه خدا کشته شود و جهاد زن این است که از اذیت و تنگدستی و دشواری های زندگی شوهر خود صبر نماید.

وسائل الشیعة 11/15

قال رسول الله صلی الله علیه و آله:

الخیر کله فی السیف و تحت ظل السیف و لا یقیم الناس الا بالسیف و السیوف مقالید الجنة و النار.

حضرت رسول صلی الله علیه و آله فرمود:

تمام خیر و خوبی در شمشیر و زیر سایه شمشیر است مردم را راست نمی کند (به راه مستقیم و هدایت وادار نمی کند) جز شمشیر. و شمشیرها کلیدهای بهشت و جهنمند (قدرت ممکن است موجب بهشت و گاهی موجب جهنم خواهد بود به این معنی که اگر قدرت صرف امور شرعی شود موجب بهشت واگر در خلاف شرع انجام گیرد موجب جهنم خواهد بود).

وسائل الشیعة 11/5

عن الرضا علیه السلام:

من قاتل فقتل دون ماله و رجله و نفسه فهو شهید.

امام رضا علیه السلام فرمود:

کسی که جنگ کند سپس در راه دفاع از مال یا خانه یا جان خود کشته شود پس او اجر شهید را دارد.

ص:160

تحف العقول /419

قال رسول الله صلی الله علیه و آله:

من بلغ رسالة غاز کان کمن اعتق رقبة و هو شریکه فی باب غزوته.

رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود:

هرکه نامۀ مجاهدی را برساند مانند این است که بنده ای آزاد کرده و در جهاد با او شریک است.

امالی صدوق/ مجلس 85 حدیث 9

قال علی علیه السلام:

حصنوا اموالکم بالزکاة.

حضرت علی علیه السلام فرمود:

اموال خود را به وسیلة زکات دادن حفظ کنید.

تحف العقول /110

قال النبی صلی الله علیه و آله:

لا یزال الناس بخیر ما امروا بالمعروف و نهوا عن المنکر و تعاونوا علی البّر و التقوی فان لم یفعلوا ذلک نزعت عنهم البرکة و سلّط بعضهم علی بعض و لم یکن لهم ناصر فی الارض و لا فی السماء.

پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود:

مردم همواره به خیر و خوبی هستند تا زمانی که امر به معروف ونهی از منکر و کمک به خوبی و پرهیزکاری می کنند و اگر چنین نکنند برکت از ایشان گرفته شود و بعضی از آنها بر دیگران مسلّط شوند در حالی که یاری کننده ای در زمین و آسمان نداشته باشند.

لئالی 5/261

قال النبی صلی الله علیه و آله:

و اذا لم یأمروا بالمعروف و لم ینهوا عن المنکر و لم یتبعوا الاخیار من اهل بیتی سلّط الله علیهم شرارهم فیدعوا خیارهم فلایستجاب لهم.

ص:161

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمودند:

و هرگاه (مردم) امر به معروف و نهی از منکر را ترک کردند و برگزیدگان و نیکان اهل بیتم را پیروی نکردند خداوند افراد بد را بر آنها مسلّط گرداند و دعای خوبان آنها هم مستجاب نشود.

لئالی 5/261

قال امیرالمؤمنین علیه السلام:

من ترک انکار المنکر بقلبه و لسانه و یده فهو میّت بین الاحیاء.

حضرت علی علیه السلام فرمود:

کسی که به وسیلۀ قلب و زبان و دست خود زشتیِ کار بد و منکر را ترک کند، مرده ای است بین زندگان. (وجودش بی خاصیت و بی اثر است).

لئالی 5/262

قال علی علیه السلام:

الله الله فی الصلوة فانّها خیر العمل انّها عماد دینکم. الله الله فی صیام شهر رمضان فانّ صیامه جنّة من النار.

حضرت علی علیه السلام فرمودند:

خدا را، خدا را در نظر بگیرید در مورد نماز، زیرا نماز بهترین عمل است. آن ستون دین شما است. و خدا را، خدا را در نظر داشته باشید نسبت به روزۀ ماه رمضان چرا که روزۀ آن ماه، سپری است که از آتش جهنم جلوگیری می نماید.

تحف العقول /198

قال رسول الله صلی الله علیه و آله:

اول ما یحاسب الانسان الصلوة فان قبلت قبل ما سواها و ان ردّت ردّ ما سواها.

حضرت رسول صلی الله علیه و آله فرمودند:

اول چیزی که از انسان حساب شود، نماز است که اگر قبول افتد، عبادات و کارهای دیگر هم قبول شوند، و اگر ردّ شود، بقیۀ کارها هم مردود شوند.

سراج القلوب /121

ص:162

قال الصادق علیه السلام:

تعلموا من الدیک خمس خصال: المحافظة علی اوقات الصلوة و الغیرة و السخاوة و الشجاعة و کثرة الطروقة.

حضرت صادق علیه السلام فرمودند:

پنج صفت خوب از خروس یاد بگیرید:

1. محافظت و مراقبت اوقات نماز.

2. غیرت، که خروس دیگر را نزدیک مرغان خود نمی گذارد.

3. سخاوت، که در آب و دانه، مرغان را بر خود مقدم می دارد.

4. شجاعت، که در وقت جنگ به قدر مقدور می جنگد.

5. بسیاری جمع کردن.

خصال /298

عن ابی عبدالله علیه السلام قال:

قال رسول الله صلی الله علیه و آله: لاینال شفاعتی غداً من اخّر الصلوة المفروضة بعد وقتها.

امام صادق علیه السلام فرمود:

رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمودند: هر که نماز واجب را از وقتش پس اندازد، فردای قیامت شفاعت من به او نرسد.

امالی صدوق/ مجلس 62، حدیث 15

عن ابی بصیر قال:

دخلت علی ام حمیدة اعزیها بابی عبدالله الصادق علیه السلام فبکت و بکیتُ لبکائها ثم قالت یا ابامحمد لو رأیت ابا عبدالله علیه السلام عند الموت لرأیت عجباً فتح عینیه ثم قال: اجمعوا الّی کلّ من بینی و بینه قرابة. قالت: فلم نترک احداً الا جمعناه قالت: فنظر الیهم ثم قال: ان شفاعتنا لاتنال مستخفاً بالصلوة.

ابوبصیر گوید:

خدمت ام حمیده رفتم که او را در شهادت امام صادق علیه السلام تسلیت دهم. گریست و من هم به گریه اش گریستم. پس از آن گفت: ای ابامحمد! اگر امام صادق علیه السلام را وقت مرگ می دیدی، امر شگفتی را می دیدی. (امام)

ص:163

دو دیده اش را گشود و فرمود: همۀ خویشانم را دورم جمع کنید. کسی نماند که او را جمع نکردیم، حضرت نگاهی به آنها کرد و فرمود: به راستی شفاعت ما به کسی که نماز را سبک بشمارد، نخواهد رسید.

امالی صدوق/ مجلس 73، حدیث 10

قال رسول الله صلی الله علیه و آله:

انّ الله تبارک و تعالی أهدی الیّ و الی امتی هدیة لم یهدها الی احدٍ من الامم کرامة من الله لنا. قالوا: و ما ذاک یا رسول الله؟ قال: الافطار فی السفر و التقصیر فی الصلوة. فمن لم یفعل ذلک فقد ردّ علی الله (عزوجلّ) هدیته.

رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمودند:

خدای تبارک و تعالی به منظور احترام به ما هدیه ای به من و امتم اهداء نمود که به هیچ یک از امّت ها نفرستاده است. عرض کردند: یا رسول الله! آن هدیه چیست؟ فرمود: در سفر روزه نگرفتن و نماز را شکسته بجا آوردن. و هر کس چنین نکند هدیۀ خدای (عزوجلّ) را ردّ کرده است!

خصال 1/ باب 1، ص 12، حدیث 43

عن ابی جعفر علیه السلام قال:

اربعة یجب علیهم التمام فی سفر کانوا او فی حضر: المکاری و الکری و الاشتقان (البرید) و الراعی لانّه عملهم.

امام باقر علیه السلام فرمودند:

بر چهار شخص تمام خواندنِ نماز واجب است چه مسافر باشند چه حاضر: آنکه چهار پا، کرایه می دهد، آنکه خود را برای مسافرت به دیگران کرایه می دهد، پست چی، چوپان.

خصال 1/ باب 4، ص 252، حدیث 122

قال علی علیه السلام:

الصلوة قربان کل تقی و الحج جهاد کل ضعیف و لکل شیئ زکاة و زکاة البدن الصیام.

حضرت علی علیه السلام فرمودند:

نماز وسیلة نزدیکی به خدا و موجب تقرب هر پرهیزکار؛ و انجام اعمال

ص:164

حج، جهاد هر ضعیف است و از برای هر چیز زکاتی است و زکات بدن روزه گرفتن است.

تحف العقول /221

عن محمد بن سلیمان الدیلمی عن ابیه قال: سمعت اباعبدالله علیه السلام یقول:

الشتاء ربیع المؤمن یطول فیه لیله فیستعین به علی قیامه و یقصر فیه نهاره فیستعین به علی صیامه.

امام صادق علیه السلام فرمود:

زمستان بهار مؤمن است شبش بلند است و کمک عبادت است و روزش کوتاه و کمک روزه.

امالی صدوق/ مجلس 42، حدیث 2

قال رسول الله صلی الله علیه و آله:

من مشی الی مسجد من مساجد الله فله بکل خطوة خطاها حتی یرجع الی منزله عشر حسنات و یمحی عنه عشر سیئات و رفع له عشر درجات.

حضرت رسول صلی الله علیه و آله فرمودند:

کسی که به سوی مسجدی از مسجدهای خداوند گام بردارد، به هر قدمی که برمی دارد تا به منزلش بازگردد، ده حسنه پاداش دارد، ده گناه از نامۀ عملش پاک شود و ده درجه رتبه اش را بالا برند.

عقاب الاعمال /676

قال الصادق علیه السلام:

علیکم باتیان المساجد فانّها بیوت الله فی الارض و من اتاها متطهراً طهره الله من ذنوبه و کتب من زواره فاکثروا فیها من الصلوة و الدعاء و صلوا من المساجد فی بقاع مختلفة فان کل بقعة تشهد للمصلی علیها یوم القیامة.

امام صادق علیه السلام فرمود:

بر شما باد به آمدن مساجد زیرا آنها خانه های خدایند در زمین: و هر که با طهارت در آنها درآید خدا از گناهان پاکش کند و او را از زوّار خود نویسد. در آنها بسیار نماز بخوانید و دعا کنید و در جاهای مختلف

ص:165

مسجد نماز کنید که هر جا، برای نمازگزار خود در روز قیامت گواهی می دهد.

امالی صدوق، مجلس 57، حدیث 8

قال رسول الله صلی الله علیه و آله:

من کنس مسجداً یوم الخمیس لیلة الجمعة فاخرج منه التراب ما یدر فی العین غفرله.

رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود:

هرکه روز پنج شنبه، شب جمعه مسجد را بروبَد و به اندازۀ گَردی که به چشم کشند خاکروبه از آن بیرون برد، آمرزیده شود.

امالی صدوق، مجلس 75، حدیث 15

قال رسول الله صلی الله علیه و آله:

الجلوس فی المسجد لانتظار الصلوة عبادة.

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود:

نشستن در مسجد به انتظار انعقاد نماز، عبادت است.

لئالی 4/134

قال رسول الله صلی الله علیه و آله:

من کان القرآن حدیثه و المسجد بیته بنی الله له بیتا فی الجنة.

رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود:

هر کس گفتار او قرآن و خانۀ او مسجد باشد، خداوند خانه ای در بهشت برای او آماده و مهیّا خواهد کرد.

لئالی 4/134

قال امیرالمؤمنین علیه السلام:

جاء أعرابی الی النبی صلی الله علیه و آله فسئله عن شرّ بقاع الارض و خیر بقاع الارض فقال له رسول الله صلی الله علیه و آله: شر بقاع الارض الاسواق و خیر بقاع الارض المساجد و احبهم الی الله اولهم دخولاً و آخرهم خروجاً منها.

حضرت علی علیه السلام فرمود:

یک نفر اعرابی خدمت رسول خدا صلی الله علیه و آله شرفیاب شد و از بدترین و

ص:166

بهترین نقاط زمین سؤال کرد. حضرت در جواب فرمود: بدترین مکان، بازارها و بهترین ساختمان ها مساجد هستند و محبوب ترین شخص نزد خدا کسی است که قبل از همه وارد مسجد شود و آخرین فردی باشد که از مسجد نزد خارج شود.

لئالی 4/134

قال رسول الله صلی الله علیه و آله:

من أسرج فی مسجد من مساجد الله سراجاً لم تزل الملائکة و حملة العرش تستغفرون له مادام فی ذلک المسجد ضوء من ذلک السراج.

حضرت رسول صلی الله علیه و آله فرمود:

کسی که در مسجدی از مساجد خداوند، چراغی روشن کند، ملائکه و حاملین عرش، دائماً برای او استغفار می کنند تا زمانی که نوری از آن چراغ در آن مسجد باشد.

لئالی 4/136

قال رسول الله صلی الله علیه و آله:

من ادخل لیلة واحدة سراجاً فی المسجد غفرالله له ذنوب سبعین سنة و کتب له عبادة سنة و له عندالله مدینة فان زاد علی لیلة واحدة فله بکلّ لیلة یزید ثواب نبیّ فاذا تمّ عشر لیال لایصف الواصفون ما لاحدّ له فاذا تمّ الشهر حرم الله جسده علی النار.

پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود:

کسی که یک شب چراغی را در مسجدی روشن کند خداوند گناهان هفتاد سال او را آمرزیده و برای او عبادت یک سال را می نویسد و نزد خداوند شهری خواهد داشت. و اگر بیش از یک شب چراغی روشن نماید ثواب یک پیامبر از برای او خواهد بود.

و اگر ده شب، چراغی در مسجدی روشن نماید هیچ وصف کننده ای نخواهد توانست که ثواب او را نزد خداوند تعیین نماید و هرگاه یک ماه تمام این عمل را انجام دهد خداوند متعال جسد او را بر آتش جهنم حرام خواهد کرد.

ص:167

لئالی 4/136

قال ابوجعفر علیه السلام:

من بنی مسجداً کمفحص قطاة بنی الله له بیتا فی الجنة.

امام باقر علیه السلام فرمود:

کسی که مسجدی بنا کند هرچند به اندازۀ قفس پرنده ای کوچک باشد، خداوند در بهشت برای او خانه ای مهیّا خواهد نمود.

لئالی 4/136

قال ابوعبیده:

مرّ بی ابوعبدالله علیه السلام فی طریق مکّة و قد سویت بأحجار مسجد فقلت له جعلت فداک نرجو أن یکون هذا من ذلک. قال: نعم.

ابوعبیده گوید:

در راه مکه مشغول سنگ چینی در زمینی به عنوان مسجد بودم و در آن موقع حضرت امام صادق علیه السلام رسید و خدمت او عرض کردم امید است این عمل منطبق با حدیث «من بنی مسجداً» باشد فرمود: بلی[یعنی بناء مسجد هرچند به عنوان سنگ چینی مختصری در زمین کوچکی انجام گردد فضیلت بناء مسجد را دارا می باشد].

لئالی 4/136

قال امیرالمؤمنین علیه السلام:

من أکل شیئاً من الموذیات ریحها فلا یقربن المسجد.

حضرت علی علیه السلام فرمود:

کسی که چیز بدبوئی که موجب اذیت مردم بشود (مثل سیر)، بخورد، باید از رفتن به مسجد خودداری کند.

لئالی 4/139

قال ابوعبدالله علیه السلام:

جنبوا مساجدکم الشراء و البیع و المجانین و الصبیان و الضالة و الاحکام و الحدود و رفع الصوت.

امام صادق علیه السلام فرمودند:

ص:168

مسجدهای خود را از خرید و فروش، دیوانگان، کودکان، گمشدگان، قضاوت، اجرای حدود و فریاد کشیدن دور بدارید.

خصال 2/ باب 8، ص 410-411، حدیث 13

قال ابوعبدالله علیه السلام:

انّ امیرالمؤمنین علیه السلام رای قاصا فی المسجد فضربه بالدرة فطرده.

امام صادق علیه السلام فرمود:

حضرت علی علیه السلام شخصی را دید که در مسجد قصه و داستان می گوید حضرت با تازیانه او را زد و از مسجد بیرون کرد.

لئالی 4/139

قال رسول الله صلی الله علیه و آله:

لاصلاة لمن لایصلّی فی المسجد مع المسلمین إلا لعلة.

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود:

نمازی نیست برای کسی که همراه مسلمین در مسجد نماز نخواند، مگر اینکه نماز جماعت را با عذری موجّه ترک کند.

بحارالانوار 88/5 و 37 و 38

قال النبی صلی الله علیه و آله:

من تهاون فی الصلوة لخمس فی الجماعة عاقبه الله باثنتی عشرة خصلة: ثلاثة فی الدنیا و ثلاثة فی القبر و ثلاثة عند الموت و ثلاثة یوم القیامة. اما التی فی الدنیا: یرفع الله برکته من کسبه و ینزع سیماء الخیر من وجهه و یکون بغیضاً فی قلوب المؤمنین. و اما التی عند الموت: فانه یقبض روحه جائعاً، عطشاناً، شدید الفزع. و اما التی فی القبر: مسائلة منکر و نکیر و ظلمة القبر و ضیق اللحد. و اما التی فی القیامة: شدة الحساب و غضب الرب و العقاب بالنار.

پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمودند:

کسی که نماز جماعت های پنج گانه را سبک شمارد، خداوند او را به دوازده بلا مبتلا خواهد کرد: سه تا در دنیا، سه تا وقت مرگ، سه تا در قبر و سه تا در قیامت. اما سه تای دنیا: خداوند برکت را از کسب او

ص:169

برمی دارد و خیر را از سیمایش بزداید، مؤمنین نیز از چنین کسی بدشان بیاید. اما سه تای وقت مرگ: قبض روح او در حال گرسنگی و تشنگی و با سختی انجام شود. و اما سه تای در قبر: سختی سؤال نکیر و منکر، تاریکی قبر و تنگی لحد. و اما سه تای روز قیامت: سختی حساب و غضب پروردگار و سوختن به آتش جهنم.

الاثنی عشریه /409

قال رسول الله صلی الله علیه و آله:

من حافظ علی الجماعة حیث ما کان مرّ علی الصراط کالبرق الخاطف اللامع فی اول زمرة مع السابقین و وجهه أضوء من القمر لیلة البدر و کان له بکل یوم و لیلة یحافظ علیها ثواب شهید.

حضرت رسول صلی الله علیه و آله فرمودند:

هر کس مواظب باشد که هر جا هست، نماز خود را به جماعت بخواند، همچون برق زودگذر و جهنده، از پل صراط گذر کند، در پیشاپیش گروهی از سبقت گیرندگان، یا چهره و رخساری که از ماه شب چهاردهم تابناک تر باشد و به هر شبانه روزی که بر خواندن نماز جماعت مواظبت داشته باشد، ثواب یک شهید را دارا باشد.

عقاب الاعمال /676

قال علی علیه السلام:

درهم ینفقه الرجل فی الحج یعدل الف درهم.

حضرت علی علیه السلام فرمودند:

یک درهم که انسان برای سفر حج خرج کند معادل با هزار درهم در مصارف دیگر است.

تحف العقول /117

قال رسول الله صلی الله علیه و آله:

یا علی! من سوف الحج حتی یموت بعثه الله یوم القیامة یهودیا او نصرانیّاً.

پیامبر صلی الله علیه و آله به علی علیه السلام فرمود:

کسی که هر سال بگوید سال آینده (برای حج و رجب) به مکه می روم،

ص:170

تا بمیرد و به مکه نرود، خداوند او را در قیامت، یهودی یا نصرانی مبعوث می گرداند.

مکارم الاخلاق /298

قال رسول الله صلی الله علیه و آله:

یا علی! تارک الحج و هو یستطیع کافر. قال الله تعالی: و لله علی الناس حج البیت من استطاع الیه سبیلا و من کفر فان الله غنی عن العالمین. (آل عمران/ 97)

پیامبر صلی الله علیه و آله به علی علیه السلام فرمود:

ای علی! کسی که مستطیع باشد و به مکه نرود کافر است چنانچه خداوند در قرآن فرموده: مردمی که استطاعت دارند واجب است به مکّه بروند و کسی که نرود، خداوند از (او و) تمام مردم بی نیاز است.

مکارم الاخلاق /298

عن هارون بن خارجة عن ابی عبدالله علیه السلام قال:  سمعته یقول:

من حجّ خمسین حجّة بنی الله له مدینة فی جنة عدن فیها مائة الف قصر، فی کل قصر حور من حور العین و الف زوجة، و یجعل من رفقاء محمد _ صلی الله علیه و آله _ فی الجنّة.

هارون گوید: شنیدم امام صادق علیه السلام می فرمودند:

کسی که پنجاه حج به جا بیاورد خداوند در بهشت عدن، شهری برای او می سازد که صد هزار کاخ دارد، و در هر کاخی یک حور از حوریان بهشتی و هزار همسر باشد، و در بهشت از رفیقان حضرت محمد صلی الله علیه و آله می گردد.

خصال 2/ باب 50، ص 571، حدیث 3

قال ابوعبدالله علیه السلام:

من حج عشرین حجة لم یر جهنم و لا یسمع شهیقها و لا زفیرها.

حضرت صادق علیه السلام فرمودند:

کسی که بیست بار به حج رفته باشد نه دوزخ را می بیند و نه فریاد و آواز افروخته شدن (شعله های) آن را می شنود.

خصال 2/ باب 20، ص 516، حدیث 3

ص:171

عن ابی عبدالله علیه السلام قال:

من حجّ ثلاث حجج لم یصبه فقر أبداً.

امام صادق علیه السلام فرمودند:

هر که سه بار به حج برود هرگز تهیدست نشود.

خصال 1/ باب 3، ص 117، حدیث 101

عن ابی عبدالله علیه السلام قال:

المؤمن اعظم حرمة من الکعبة.

امام صادق علیه السلام فرمودند:

احترام مؤمن، بیش از کعبه است.

خصال 1/ باب 1، ص 27، حدیث 95

عن المعلّی بن خنیس قال:

قلت لأبی عبدالله علیه السلام: ما حقُّ المؤمن علی المؤمن؟ قال: سبعة حقوق واجبات ما فیها حقٌّ إلا و هو واجبٌ علیه و إن خالفه خرج من ولایة الله و ترک طاعته و لم یکن لله (عزوجلّ) فیه نصیب. قال: قلت: جعلت فداک حدَّثنی ما هی؟ قال: ویحک یا معلّی إنّی شفیقٌ علیک أخشی أن تضیّع ولا تحفظ، و تعلم و لاتعمل، قلت لا قوَّةَ إلا بالله، قال: أیسر منها أن تحبَّ له ما تحبُّ لنفسک، و تکره له ما تکره لنفسک، و الحقُّ الثانی أن تمشی فی حاجته و تبتغی رضاه و لا تخالف قوله، و الحقُّ الثالث أن تصله بنفسک و مالک و یدک و رجلک و لسانک. و الحقُّ الرّابع أن تکون عینه و دلیله و مرآته و قمیصه. و الحقُّ الخامس أن لا تشبع و یجوع، و لا تلبس و یعری، و لا تروی و یظمأ. و الحقُّ السادس إن یکون لک امرأة و خادم و لیس لأخیک امرأة و لا خادم أن تبعث خادمک فتغسل ثیابه، و تصنع طعامه، و تمهّد فراشه، فإنَّ ذلک کلّه إنّما جعل بینک و بینه، و الحقُّ السّابع أن تبرَّ قسمه و تجیب دعوته، و تشهد جنازته و تعوده فی مرضه، و تشخص بدنک فی قضاء حاجته، و لا تحوجه إلی أن یسألک و لکن تبادر إلی قضاء حوائجه، فاذا فعلت ذلک به وصلت ولایتک بولایته و ولایته بولایة الله (عزوجلّ) .

ص:172

معلی بن خنیس می گوید:

خدمت حضرت صادق علیه السلام عرض کردم حق مؤمن بر مؤمن چیست؟ حضرت فرمود: هفت حق واجب است که اگر مخالفت کرد و یکی از آنها را انجام نداد از ولایت خداوند خارج شده و اطاعتش را ترک نموده است و در آن حق، هیچگونه بهره ای در پیشگاه خداوند ندارد. عرض کردم: قربانت شوم، بفرمائید این حقوق کدامند؟ حضرت فرمودند: معلّی، درخواست سنگینی از من کردی، می ترسم آنها را حفظ ننموده ضایع کنی و در حالی که آنها را می دانی عمل ننمائی! گفتم: لا حول ولا قوة الا بالله، کنایه از اینکه عمل می کنم. فرمود: کمتر حقی که مؤمنین بر یکدیگر دارند این است که هر چیز را برای خود دوست داری برای او نیز دوست داشته باشی و هر چیزی که برای خود دوست نداری برای او نیز دوست نداشته باشی. حق دوم: این است که در رفع حاجت او بکوشی و رضایتش را جلب نموده با گفتارش مخالفت ننمائی. حق سوم: این است که کمک بدنی، مالی و آنچه از دست و پا و زبانت برمی آید، به او بنمائی. حق چهارم: چشم او باشی، راهنما و آئینه و لباس او باشی (عیب هایش را فقط به خودش بنمائی و اسرارش پوشیده داری). حق پنجم: هرگاه او گرسنه است تو خود را سیر نکنی، او برهنه باشد، تو نپوشی، اگر تشنه است تو سیراب نباشی. (به عبارت دیگر: هیچگاه تو سیر نباشی و او گرسنه، پوشیده باشی و او برهنه، سیراب باشی و او تشنه). حق ششم: اگر زن و خدمتگزار داری و او ندارد، خدمتگزارت را برای رفع احتیاج او بفرستی تا لباسش را بشویَد، غذایش را درست کند، رختخوابش را پهن کند. تمام اینها مواردی است که بین تو و او قرار دارد. حق هفتم: گفتارش را تصدیق کنی، دعوتش را اجابت نمائی، در تشییع جنازه اش شرکت کنی، در بیماریش، او را عیادت کنی و به طور کلی با تمام جان آماده برای رفع نیازمندی های او باشی و تو در برآورده ساختن حوائجش پیشی بگیری به طوری که احتیاج به درخواست و

ص:173

تقاضای او نباشد. فقط در این صورت است که ولایت تو به ولایت او رسیده و ولایت او به ولایت خدای (عزوجلّ) .

بحار الانوار 74/224، خصال 2/350

قال النبی صلی الله علیه و آله:

من اذی مؤمناً فقد اذانی و من اذانی فقد آذی الله فهو ملعون فی التوراة و الانجیل و الفرقان.

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود:

کسی که مؤمنی را آزار نماید مانند این است که مرا آزار نموده و کسی که مرا آزار نماید خدا را آزار نموده و چنین کسی در این کتب آسمانی ملعون است: تورات حضرت موسی و انجیل حضرت عیسی و قرآن حضرت محمد صلی الله علیه و آله.

لئالی 5/180

قال رسول الله صلی الله علیه و آله:

من اذی مؤمناً فعلیه لعنة الله و الملائکة و الناس اجمعین.

رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود:

کسی که مؤمنی را اذیت و آزار نماید (مثل اینکه مالش را تصرف نماید) مورد لعن خدا و ملائکه و تمام مردم خواهد بود.

لئالی 3/98

قال النبی صلی الله علیه و آله:

من آذی مؤمناً و لو بشطر کلمة جاء یوم القیامة مکتوب بین عینیه آیس من رحمة الله و کان کمن هدم الکعبة و بیت المقدس و قتل عشرة الاف من الملائکة.

پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود:

کسی که مؤمنی را هرچند به نصف کلمه ای اذیت کند، روز قیامت در پیشانی او نوشته شود: «نومید از رحمت خدا» و چنین فردی همانند کسی است که خانۀ کعبه و بیت المقدس را خراب نموده و ده هزار فرشته را به قتل رسانیده باشد.

ص:174

لئالی 5/180

قال رسول الله صلی الله علیه و آله:

من اقتطع مال مؤمن غصباً بغیر حلّه لم یزل الله (عزوجلّ) معرضاً عنه ماقتاً لاعماله التی یعملها من البرّ و الخیر لایثبتها فی حسناته حتی یتوب و یردّ المال الذی اخذه الی صاحبه.

رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمودند:

هر کس (سهمی از) مال مؤمنی را بدون رضایتش به زور و ستم بستاند، پیوسته خداوند (عزوجلّ) از او روگردان باشد و همۀ اعمال نیک و خیراتی که انجام می دهد مورد خشم و غضب الهی است و هیچکدام را در دیوان حسناتش ثبت نفرماید مگر آنکه هم توبه کند و هم آن مالی را که به زور تصرف کرده، به صاحبش باز گرداند.

عقاب الاعمال /623

قال السجاد علیه السلام:

و الله لقضاء حاجة احبّ الی الله من صیام شهرین متتابعین و اعتکافهما فی المسجد الحرام.

امام سجاد علیه السلام فرمود:

قسم به خدا برآوردن حاجت بهتر است نزد خدا از دو ماه روزۀ پی در پی که اعتکاف آن دو ماه در مسجدالحرام باشد.

لئالی 3/117

قال الصادق علیه السلام:

قضاء حاجة المؤمن أفضل من الف حجة متقبلة بمناسکها و عتق الف رقبة لوجه الله و حملان الف فرس فی سبیل الله بسرجها و لجمها.

امام صادق علیه السلام فرمود:

برآوردن حاجت مؤمن بهتر است از هزار حج مقبول با تمامی اعمالش و برتر از آزاد کردن هزار بنده برای خدا و بالاتر از تقدیم هزار اسب زین کرده (و مهار کرده و آماده) در راه خدا.

ص:175

امالی صدوق، مجلس 42، حدیث 1

قال رسول الله صلی الله علیه و آله:

أفضل الأعمال بعد الصلوة ادخال السرور فی قلب المؤمنین بما لا اثم فیه.

پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمودند:

بهترین کار، پس از نماز، خوشحال کردن دل مؤمن است به چیزی که گناهی در او نباشد (مثلاً ادخال سرور به وسیلۀ غیبت نباشد).

نهج الفصاحه /34

قال ابوعبدالله علیه السلام:

من احبّ الاعمال الی الله (عزوجلّ) ادخال السرور علی المؤمن: اشباع جو عته او تنفیس کربته او قضاء دینه.

امام صادق علیه السلام فرمود:

از دوست دارترین کارها نزد خدا خوشحال کردن مؤمن است به سیر کردن او یا رفع اندوه از او یا اداء قرض او.

لئالی 3/133

قال رسول الله صلی الله علیه و آله:

الایمان معرفة بالقلب و اقرار باللسان و عمل بالارکان.

رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمودند:

حقیقت ایمان آن است که دل بشناسد و زبان اقرار کند و اعضاء تن به لوازم آن عمل کنند.

خصال 1/ باب 3، ص 178، حدیث 239

قال الرضا علیه السلام:

لایکون المؤمن مؤمناً حتی تکون فیه ثلاث خصال: سنّة من ربّه و سنّة من نبیّه و سنّة من ولیّه. فامّا السنة من ربّه فکتمان السّر و امّا السنة من نبیّه فمداراة الناس و امّا السنة من ولیه فالصبر فی البأساء و الضراء.

حضرت امام رضا علیه السلام فرمود:

مؤمن وقتی مؤمن حقیقی است که سه صفت در او باشد: یک سنّت از پروردگار خود، یک سنت از پیامبرش و یک سنّت از امام خود. اما سنّت

ص:176

خدائی کتمان اسرار مردم است (یعنی همانگونه که خداوند متعال اسرار مردم را می پوشاند، شخص مومن نیز باید رازدار مردم باشد و اسرارشان را فاش نکند). و سنت پیامبر خوش رفتاری با مردم است و سنت امام صبر در پیشامدها و تحمل ناراحتی ها است (آری مؤمن باید این صفات نیک را از خدا و پیامبر و امام دارا باشد).

تحف العقول /442

قال رسول الله صلی الله علیه و آله:

لاینبغی لمؤمن أن یذل نفسه.

پیغمبر خدا صلی الله علیه و آله فرمودند:

سزاوار نیست که مؤمن، خود را خوار نماید.

نهج الفصاحه /530

قال ابوعبدالله علیه السلام:

فی سؤر المؤمن شفاء من سبعین داءً.

حضرت صادق علیه السلام فرمودند:

نیم خورده و نیم آشامیدۀ مؤمن، امان و درمان هفتاد نوع درد است.

ثواب الاعمال /337

قال رسول الله صلی الله علیه و آله:

لاتطلبوا عثرات المؤمنین فانّ من تتبع عثرات اخیه تتبع الله عثرته و من تتبع الله عثرته یفضحه و لو فی جوف بیته.

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود:

لغزش های مؤمنین را جویا نشوید زیرا کسی که لغزش ها و خطاهای مؤمنین را دنبال کند، خداوند متعال خطاهای او را پی گیری نموده او را رسوا خواهد کرد هرچند که در خانۀ خود مرتکب خطا و لغزشی گردد که مردم از آن بی اطلاع باشند.

لئالی 5/242

قال الصادق علیه السلام لابی بصیر:

ص:177

یا ابامحمد لاتفتش الناس عن ادیانهم فتبقی بلاصدیق.

امام صادق علیه السلام به ابابصیر فرمود:

ای ابامحمد، در پی کاوش و جست وجو از عقائد مردم مباش و گرنه بدون دوست خواهی ماند.

تحف العقول /369

قال رسول الله صلی الله علیه و آله:

من نظر فی کتاب اخیه بغیر اذنه فکانما ینظر الی النار.

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمودند:

کسی که بدون اجازۀ برادر دینی خود، به نوشته اش بنگرد؛ گویا که به آتش (جهنم) نگریسته است.

نهج الفصاحه /586

قال رسول الله صلی الله علیه و آله:

من مات بغیر وصیة مات میتة جاهلیة.

رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود:

کسی که بدون وصیت بمیرد مانند کسی است که در زمان جاهلیت از دنیا رفته است.

لئالی 3/178

قال:

ما ینبغی لامرأ مسلم ان یبیت لیلة الا و وصیته تحت رأسه.

فرمودند:

سزاوار نیست برای شخص مسلمان که شب بخوابد مگر این که وصیت نامه اش زیر سرش باشد.

لئالی 3/178

قال رسول الله صلی الله علیه و آله:

انا و کافل الیتیم کهاتین فی الجنة اذا لقی الله و اشار بالسبابة و الوسطی.

رسول خدا صلی الله علیه و آله در حالی که به انگشت سبابه و وسطی اشاره می نمود فرمود:

من و کسی که سرپرستی یتیمی را به عهده بگیرد مثل این دو، در بهشت

ص:178

هستیم. (کنایه از اینکه انگشت سبابه و وسطی از هم جدا نمی شوند لذا من و سرپرست یتیم هم از یکدیگر جدا نخواهیم شد).

لئالی 3/181

قال ابوجعفر علیه السلام:

اربع من کنّ فیه بنی الله له بیتاً فی الجنة: من آوی الیتیم و رحم الضعیف و اشفق علی والدیه و رفق بمملوکه.

امام باقر علیه السلام فرمود:

چهار نفرند که خداوند برای آنها خانه ای در بهشت مهیا می کند:

1. کسی که سرپرستی یتیمی را عهده دار شود.

2. کسی که به ناتوانی ترحم کند.

3. کسی که نسبت به پدر و مادر خود مهربان باشد.

4. کسی که نسبت به مملوک (زیردست) خود شفقت داشته باشد.

لئالی 3/182

قال امیرالمؤمنین علیه السلام:

الاقتصاد نصف المؤونة.

حضرت علی علیه السلام فرمودند:

میانه روی (در خرج کردن) نصف هزینۀ زندگی است.

غرر و درر، حدیث 564، فهرست غرر ص 323

توضیح

چنانچه در معراج السعاده /225 نقل شده، حضرت رسول فرمودند: محتاج نشد هر که میانه روی کرد. و به تعبیر دیگر از حضرت صادق علیه السلام آمده که: من ضامنم از برای کسی که میانه روی کند، هرگز فقیر نشود.

قال علی علیه السلام:

التقدیر نصف العیش.

ص:179

حضرت علی علیه السلام فرمودند:

نیمی از زندگی در این است که هر کاری به اندازۀ خود باشد (خصوصاً خرج کردن).

خصال 2/620 (حدیث اربعمائة)

قال علی علیه السلام:

انّ الله سبحانه فرض فی اموال الأغنیاء أقوات الفقراء فما جاع فقیر الا بما منع غنی و الله تعالی سائلهم عن ذلک.

حضرت علی علیه السلام فرمودند:

خداوند سبحان در دارائی های توانگران روزی های بی چیزان را واجب گردانیده، پس بی چیز، گرسنه نماند مگر به سبب آنچه توانگری به او نداده است و خداوند در روز رستاخیز، ایشان را از این کار مؤاخذه و بازپرسی می نماید.

نهج البلاغه /1242

قال علی علیه السلام:

انّ المسکین رسول الله فمن منعه فقد منع الله و من أعطاه فقد أعطی الله.

حضرت علی علیه السلام فرمودند:

فرد مسکین، فرستادۀ خدا است (او را از روزی کم بهره گردانیده تا فرد غنی را به فرستادۀ خود، آزمایش نماید) پس کسی که او را منع کند (کمک ننماید) خدا را منع نموده (دستور او را که توانایان باید از بینوایان دستگیری کنند رفتار نکرده) و کسی که چیزی به او ببخشد به خدا داده (و به دستور او عمل کرده) است.

نهج البلاغه /1232

قال النبی صلی الله علیه و آله:

یا علی! رضا الله فی رضا الوالدین و سخط الله فی سخط الوالدین.

پیامبر صلی الله علیه و آله به علی علیه السلام فرمودند:

یا علی! خشنودی خداوند در خشنود کردن پدر و مادر و خشم خداوند در خشم پدر و مادر است.

ص:180

غوالی الدرر/ کلمه 5

عن ابی عبدالله علیه السلام قال:

برّوا آباءکم یبرکم ابناؤکم و عفّوا عن نساء الناس تعف نساؤکم.

حضرت صادق علیه السلام فرمودند:

به پدرانتان نیکی کنید تا فرزندانتان با شما نیکی کنند و نسبت به زنان مردم پاکدامن باشید تا زنان خودتان پاکدامن بمانند.

خصال 1/ باب 2، ص 55، حدیث 75.

قال رسول الله صلی الله علیه و آله:

نظر الولد الی والدیه حبّاً لهما عبادة.

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمودند:

نگاه محبّت آمیز فرزند به پدر و مادرش، عبادت و بندگی خداوند است.

تحف العقول /46

عن النبی صلی الله علیه و آله قال:

النظر الی الوالد عبادة.

پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود:

نگاه به پدر عبادت است.

لئالی 3/14

قال ابوعبدالله علیه السلام:

من احبّ أن یخفف الله عنه سکرات الموت فلیکن بقرابته و صولا و بوالدیه بارّاً فاذا کان کذلک هوّن الله علیه سکرات الموت و لم یصبه فی حیاته فقر ابداً.

امام صادق علیه السلام فرمود:

کسی که دوست دارد سکرات موت بر او آسان گردد باید نسبت به اقوام و خویشان رعایت صلۀ رحم نموده و به پدر و مادر خود نیکی کند، در چنین صورتی سکرات موت بر او آسان شده و تا زنده است تهیدست و محتاج نخواهد شد.

لئالی 3/8

ص:181

عن ابی عبدالله علیه السلام قال:

جاء رجل الی النبی فقال یا رسول الله صلی الله علیه و آله من ابرّ؟ قال: امک. قال: ثم من؟ قال: امک. قال: ثم من؟ قال: امک: قال: ثم من؟ قال: اباک.

حضرت صادق علیه السلام فرمود:

شخصی خدمت پیغمبر اکرم _ صلی الله علیه و آله _ شرفیاب شد و عرض کرد به چه کسی نیکی و احسان کنم؟ فرمود: به مادرت. گفت: سپس به چه کسی؟ فرمود: به مادرت. گفت: سپس به چه کسی؟ فرمود: به مادرت. عرض کرد: بعد به چه کسی؟ فرمود: به پدرت.

اصول کافی 2/159 حدیث 9

عن ابی عبدالله علیه السلام قال:

جاء رجل الی رسول الله صلی الله علیه و آله فقال: یا رسول الله انی راغب فی الجهاد نشیط. قال: فجاهد فی سبیل الله فانک ان تقتل کنت حیّاً عندالله ترزق و ان مت فقد وقع اجرک علی الله و ان رجعت رجعت من الذنوب کما ولدت. فقال یا رسول الله ان لی والدین کبیرین یزعمان انهما یأنسان بی و یکر هان خروجی. فقال رسول الله: اقم مع والدیک فو الذی نفسی بیده لانسهما بک یوماً و لیلة خیر من جهاد سنة.

امام صادق علیه السلام فرمود:

مردی خدمت رسول خدا صلی الله علیه و آله آمد و عرض کرد: یا رسول الله من مشتاق جهادم و نسبت به آن نشاط دارم. پیغمبر به مرد فرمود: در راه خدا جهاد کن که اگر کشته شوی زنده ای و نزد خدا روزی خوری و اگر بمیری اَجرت با خدا است و اگر برگردی از گناهان بیرون شده ای همچون روزی که مادرت تو را زاده است. گفت: یا رسول الله! من پدر و مادر پیری دارم که معتقدند با من انس دارند و رفتن را خوش ندارند. رسول خدا فرمود: با پدر و مادرت باش، قسم به کسی که جانم به دست او است انس یک شبانه روزی آنها به تو از جهاد یکسالۀ (تو) بهتر است.

امالی صدوق، مجلس 70، ح 8

ص:182

قال علی علیه السلام:

من کبرت همته کبر اهتمامه.

حضرت علی علیه السلام می فرمایند:

هر کس همتش بلند باشد، اهتمامش زیاد خواهد شد.

شرح غرر و درر 5/176

شاعر گوید:

همت بلنددار که مردان روزگار

از همت بلند به جائی رسیده اند

قال علی علیه السلام:

اذا هبت شیئاً فقع فیه فان شدة توقیه أعظم مما تخاف منه.

حضرت علی علیه السلام فرمودند:

هرگاه از کاری ترسیدی خود را در آن افکن، زیرا سختی حذر کردن و پائیدن بزرگ تر است از آنچه از آن ترس داری.

نهج البلاغه /1169

قال ابوعبدالله علیه السلام:

کان رسول الله صلی الله علیه و آله ینفق فی الطیب اکثر ممّا ینفق فی الطعام.

امام صادق علیه السلام فرمود:

مخارج (استعمال) عطریات پیامبر، بیش از مخارج خوراک او بود.

لئالی 4/155

قال علی علیه السلام:

علیکم بالصفیق من الثیاب فانّ من رقّ ثوبه رقّ دینه.

حضرت علی علیه السلام می فرمایند:

بر شما باد به لباس ضخیم، زیرا کسی که لباس نازک (بدن نما) بپوشد دین او هم نازک خواهد شد.

تحف العقول /113

قال رسول الله صلی الله علیه و آله:

الدعاء سلاح المؤمن.

ص:183

حضرت رسول صلی الله علیه و آله فرمودند:

دعا حربۀ مؤمن است.

مستدرک سفینة البحار 3/445

عن ابی عبدالله علیه السلام قال:

من قدم اربعین رجلاً من اخوانه فدعا لهم ثم دعا لنفسه استجیب له فیهم و فی نفسه.

امام صادق علیه السلام فرمودند:

کسی که چهل تن از برادران خویش را در دعا کردن پیش بیندازد و سپس برای خود دعا نماید، دعای او هم دربارۀ آنان و هم دربارۀ خودش مستجاب می شود.

خصال 2/ باب 40، ص 538، حدیث 3

سئل النبی صلی الله علیه و آله: ما لنا ندعوا الله فلا یستجیب دعاءنا و قال الله تعالی: ادعونی استجب لکم؟ فاجاب صلی الله علیه و آله و قال: ان قلوبکم ماتت بعشرة اشیاء: اولها انکم عرفتم الله فلا تؤدوا طاعته و الثانی انکم قرأتم القرآن فلم تعملوا به و الثالثة ادعیتم محبّة لرسوله و ابغضتم اولاده و الرابعة ادعیتم عداوة الشیطان و وافقتموه و الخامسة ادعیتم محبّة الجنّة فلم تعملوا لها و السادسة ادعیتم مخافة النار و رمیتم ابدانکم فیها و السابعة اشتغلتم بعیوب الناس عن عیوب انفسکم و الثامنة ادعیتم بغض الدنیا و جمعتموها و التاسعة اقررتم بالموت فلم تستعدوا له و العاشرة دفنتم موتاکم فلم تعتبروا بهم فلهذا لایستجاب دعاؤکم.

از پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله سؤال شد: چه باعث شده است که دعا می کنیم ولی اجابت نمی شود در حالی که خداوند در قرآن می فرماید: بخوانید مرا تا اجابت کنم شما را؟ رسول خدا صلی الله علیه و آله در جواب فرمودند: دل های شما به واسطۀ ده چیز مرده است:

1. خدا را شناختید اما او را اطاعت نکردید.

2. قرآن می خوانید ولی به آن عمل نمی کنید.

3. ادعای دوستی پیغمبر صلی الله علیه و آله می نمائید ولی فرزندان او را دوست ندارید.

ص:184

1. ادعای دشمنی با شیطان می نمائید ولی با او همراهی می کنید.

2. ادعای دوستی بهشت را می نمائید اما برای آن هیچ کاری نمی کنید.

3. ادعای ترس آتش جهنم را می نمائید اما خود را به آتش می افکنید.

4. مشغول عیب جوئی مردم هستید و عیب های خود را فراموش می کنید.

5. ادعا می کنید که از دنیا متنفّرید، اما مشغول جمع آوری مال دنیا هستید.

6. به مرگ اقرار دارید اما خود را آمادۀ آن نمی نمائید.

7. اموات خود را دفن می کنید ولی سبب عبرت شما نمی شود.

و به این خاطر است که دعای شما مستجاب نمی شود،

الاثنی عشریه /330

قال رسول الله صلی الله علیه و آله:

یا علی! اربعة لاترد لهم دعوة: امام عادل، و والد لولده، و الرجل یدعو لاخیه بظهر الغیب و المظلوم یقول الله (عزوجلّ): و عزتی و جلالی لانصرن لک و لو بعد حین.

حضرت رسول صلی الله علیه و آله به امیرالمؤمنین علیه السلام فرمودند:

دعای چهار نفر ردّ نخواهد شد:

1. امام عادل (معصوم)

2. پدر نسبت به فرزندش.

3. شخصی که برای برادر دینی خود در غیابش دعا کند.

4. ستمدیده. در این مورد خداوند متعال می فرماید: سوگند به عزّت و جلال خودم که تو را یاری می کنم اگر چه مدّتی طول بکشد.

مکارم الاخلاق /290

ص:185

قال علی علیه السلام:

الدّاعی بلا عمل کالرامی بلا وتر.

حضرت علی علیه السلام فرمودند:

درخواست کنندۀ از خداوند، بدون اطاعت و بندگی؛ مانند شخص تیراندازی است که کمانش بی زه باشد.

نهج البلاغه /1245

و قال بحضرته رجل:

اللهم اغننی عن خلقک. فقال علیه السلام: لیس هکذا، انما الناس بالناس و لکن قل: اللهم اغننی عن شرار خلقک.

شخص در حضور امام سجاد علیه السلام چنین گفت:

خدایا مرا از مردم بی نیاز کن. حضرت فرمود: این حرف درست نیست، زیرا مردم محتاج یکدیگرند ولی چنین بگو: خدایا مرا از بدانِ مخلوق خود بی نیاز کن.

تحف العقول /278

قال یوماً رجل عنده (ابی جعفر علیه السلام ):

اللهم اغننا عن جمیع خلقک. فقال ابوجعفر علیه السلام لا تقل هکذا و لکن قل: اللهم اغننا من شرارة خلقک فان المؤمن لایستغنی عن أخیه.

شخصی در حضور حضرت باقر علیه السلام چنین گفت:

«خدایا مرا از تمام مخلوق خود بی نیاز گردان». در این هنگام حضرت فرمود: اینطوردعا نکن ولی بگو: «خدایا مرا از بدان خلق خود بی نیاز کن». زیرا مؤمن از برادران دینی خود بی نیاز نیست.

تحف العقول /293

عن ابی عبدالله علیه السلام قال:

اربعة لاتستجاب لهم دعوة: رجل جالس فی بیته یقول: اللهم ارزقنی فیقال له: ألم آمرک بالطلب؟ و رجل کانت له امرأة فدعا علیها فیقال له: ألم اجعل أمرها الیک؟ و رجل کان له مال فافسده فیقول: اللهم ارزقنی فیقال له: ألم آمرک بالاقتصاد، الم آمرک بالاصلاح؟ ثم قال: و الذین اذا انفقوا لم یسرفوا و لم

ص:186

یقتروا وکان بین ذلک قواماً و رجل کان له مال فأدانه بغیر بینّة فیقال له الم آمرک بالشهادة؟

حضرت صادق علیه السلام فرمودند:

چهار دسته اند که دعایشان به اجابت نرسد:

1. شخصی که در خانۀ خود نشسته و دعا کند: خدایا به من روزی بده. پس به وی گفته شود: آیا به تو دستور ندادم که به جست وجوی روزی برو؟

2. مردی که زن خود را نفرین کند. به او گفته شود: آیا کار (طلاق) او را به تو واگذار نکردم؟

3. مردی که مالی در اختیار داشته و آن را از بین برده است و دعا می کند: خدایا به من روزی بده. پس به وی گفته شود: آیا دستور میانه روی ندادم؟ آیا تو به دستور اصلاح مالت را ندادم؟

سپس (به این آیۀ مبارکه استشهاد نموده و) فرمود: کسانی که انفاق کنند، نه اسراف کنند و نه بر خود تنگ گیرند و راهی میان این دو در پیش گیرند _ فرقان /67 _ .

4. مردی که بدون شاهد و گواه، مالی به دیگری وام بدهد (سپس با انکار مدیون مواجه شود و برای دریافت طلبش از مدیون منکر، به درگاه خداوند متعال رو آورده و استمداد جوید که) به او گفته شود آیا به تو دستور ندادم که هنگام وام دادن گواه بگیر؟

اصول کافی 2/511 حدیث 2

قال رسول الله صلی الله علیه و آله:

ثلاث دعوات مستجابات لاشک فیهن: دعوة المظلوم و دعوة المسافر و دعوة الوالد علی ولده.

رسول اکرم صلی الله علیه و آله فرمود:

ص:187

بدون شک سه دعا از سه نفر مستجابند: دعای مظلوم و دعای مسافر و دعای پدر برای فرزندش.

اثنی عشریه /95

قال رسول الله صلی الله علیه و آله:

اکثروا من التهلیل و التکبیر فانه لیس شیئ احبّ الی الله من التکبیر و التهلیل.

رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود:

کلمة لا اله الا الله و الله اکبر را زیاد بگوئید زیرا هیچ ذکری نزد خدا محبوب تر از (این دو کلمه) تهلیل و تکبیر، نخواهد بود.

لئالی 3/398

قال رسول الله صلی الله علیه و آله:

ثمن الجنة لا اله الا الله.

رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود:

بهای بهشت کلمۀ لا اله الا الله می باشد.

لئالی 3/398

قال رسول الله صلی الله علیه و آله:

افضل الذکر لا اله الا الله.

رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود:

با فضیلت ترین ذکر، لا اله الا الله است.

لئالی 3/398

قال ابوعبدالله علیه السلام:

خیر العبادة قول لا اله الا الله.

امام صادق علیه السلام فرمود:

بهترین عبادت، گفتن لا اله الا الله می باشد.

لئالی 3/398

قال رسول الله صلی الله علیه و آله:

لا اله الا الله لایعدلها شیئ.

رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود:

ص:188

هیچ ذکری به اندازۀ گفتن لا اله الا الله ثواب ندارد.

لئالی 3/398

عن ابی عبدالله (عزوجلّ) قال:

من قال لا اله الا الله مائة مرّة کان افضل الناس ذلک الیوم عملاً الا من زاد.

امام صادق علیه السلام فرمودند:

کسی که صد بار «لا اله الا الله» بگوید، عمل آن روزش از همۀ مردم بهتر باشد؛ مگر از کسی که بیش از صد بار گفته باشد.

خصال 2/ باب 80، ص 594، حدیث 5

عن ابی عبدالله علیه السلام قال:

من قال حین یأوی الی فراشه لا اله الا الله مائة مرة بنی الله بیتاً له فی الجنة و من استغفر الله حین یأوی الی فراشه مائة مرۀ تحاتت ذنوبه کما یسقط ورق الشجرة.

امام صادق علیه السلام فرمودند:

کسی که به هنگام رفتن به بستر خوابش، صدبار «لا اله الا الله» بگوید خداوند برای او خانه ای در بهشت بسازد. و کسی که به هنگام رفتن به بستر خوابش، صد بار استغفار کند گناهانش همچون ریزش برگ از درخت، فرو می ریزد.

خصال 2/ باب 80، ص 594، حدیث 6

قال الرضا علیه السلام:

من لم یقدر علی ما یکفّر به ذنوبه فلیکثر من الصلوة علی محمد و آله فانها تهدم الذنوب هدماً.

امام رضا علیه السلام فرمود:

کسی که بر جبران گناهان خود قدرت ندارد، باید بر پیامبر و آلش زیاد درود فرستد زیرا صلوات، گناهان را به کلی از بین می برد.

لئالی 3/433

ص:189

قال رسول الله صلی الله علیه و آله:

من صلّی علیّ مرّة لم یبق من ذنوبه ذرّة.

رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود:

کسی که یک مرتبه بر من درود فرستد، ذره ای از گناهان او باقی نخواهد ماند.

لئالی 3/433

قال رسول الله صلی الله علیه و آله:

من صلّی علّی یوم الجمعة مأة مرّة غفرالله له خطئیة ثمانین سنة.

رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود:

کسی که در روز جمعه یک مرتبه بر من درود بفرستد خداوند خطاها و لغزش های هشتاد سالۀ او را می آمرزد.

لئالی 3/433

قال رسول الله صلی الله علیه و آله:

من صلّی علی یوم الجمعة الف مرّة لم یمت حتّی یری مقعده من الجنّة.

رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود:

کسی که در روز جمعه بر من هزار مرتبه درود بفرستد، نمیرد مگر آنکه جایگاه خویش را در بهشت ببیند.

لئالی 3/433

قال رسول الله صلی الله علیه و آله:

من صلّی عَلیّ یوم الجمعة مائة مرّة قضی الله له ستین حاجة ثلاثون منها للدنیا و ثلاثون للآخرة.

رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمودند:

هر کس در روز جمعه صد بار بر من صلوات بفرستد خداوند شصت حاجت (دنیوی و اخروی) او را روا کند سی حاجت در دنیا و سی حاجت برای آخرت.

ثواب الاعمال /346

ص:190

قال العسکری علیه السلام:

انّما اتخذالله ابراهیم خلیلا لکثرة صلوته علی محمد و اهل بیته صلوات الله علیهم.

امام حسن عسکری علیه السلام فرمود:

خداوند، ابراهیم علیه السلام را دوست و خلیل خود قرار داد به آن جهت که بر محمد و اهل بیت او صلوات الله علیهم زیاد درود می فرستاد.

لئالی 3/433

قال رسول الله صلی الله علیه و آله:

ارفعوا اصواتکم بالصلوة علیّ فانّها تذهب بالنفاق.

رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمودند:

هنگام صلوات فرستادن بر من، صدای خویش را بالا برید زیرا که این کار نفاق را (از دل) بیرون بَرَد.

ثواب الاعمال /346

عن ابی خالد القماط قال: سمعت ابا عبدالله علیه السلام یقول:

تسبیح فاطمة الزهراء علیها السلام فی کل یوم فی دبر کل صلوة احبّ الی من صلوة الف رکعة فی کل یوم.

ابوخالد گوید:

 از امام صادق علیه السلام شنیدم که می فرمود:

 تسبیح حضرت زهرا سلام الله علیها در تعقیب هرنماز در هر روز، نزد من محبوب تر از بجا آوردن هزار رکعت نماز در هر روز است.

ثواب الاعمال /363

عن عبدالله بن سنان قال:

قال ابوعبدالله علیه السلام: من سبح تسبیح فاطمة علیها السلام قبل أن یثنی رجلیه من صلوة الفریضة غفرالله له و یبدء بالتکبیر.

عبدالله بن سنان گوید:

امام صادق علیه السلام فرمودند: هر کس بعد از نمازهای پنج گانۀ خود پیش از

ص:191

آنکه از جا برخیزد، تسبیح حضرت زهرا سلام الله علیها را با (34 بار) الله اکبر آغاز کند، خداوند او را بیامرزد.

ثواب الاعمال /364، بحار 85/328

قال رسول الله صلی الله علیه و آله:

لکلّ داء دواء و دواء الذنوب الاستغفار.

رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمودند:

برای هر دردی دوائی است و درمان گناهان، استغفار است.

ثواب الاعمال /365

قال ابوعبدالله علیه السلام:

من قال بعد صلوة الصبح قبل أن یتکلم «بسم الله الرحمن الرحیم لا حول ولا قوة الا بالله العلی العظیم» یعیدها سبع مرآت دفع الله عنه سبعین نوعاً من أنواع البلاء و من قالها اذا صلی المغرب قبل أن یتکلم دفع الله عنه سبعین نوعاً من انواع البلاء أهونها الجذام و البرص.

امام صادق علیه السلام می فرماید:

هر کس بعد از نماز صبح قبل از هر کلامی هفت بار بگوید: «بسم الله الرحمن الرحیم لا حول ولا قوة الا بالله العلی العظیم» خداوند هفتاد نوع بلا از او دفع می کند و هر کس این ذکر را بعد از نماز مغرب قبل از هر کلامی بگوید خداوند هفتاد نوع بلا از او دفع کند که آسان ترین آنها خوره و پیسی باشد.

لئالی 3/416

قال رسول الله صلی الله علیه و آله یا علی:

ثلاثة من مکارم الاخلاق فی الدنیا و الآخرة: ان تعفو عمّن ظلمک و تصل من قطعک و تحلم عمّن جهل علیک.

پیامبر صلی الله علیه و آله به علی علیه السلام فرمودند:

سه خصلت نیک از اخلاق پسندیده در دنیا و آخرتند: عفو و گذشت از کسی که به تو ظلم کرده، صلۀ رحم با کسی که با تو قطع رحم کرده، و بردباری نسبت به کسی که با نادانی اش به تو ضرر بزند.

ص:192

مکارم الاخلاق /293

قال رسول الله صلی الله علیه و آله:

یا علی، ثلاث خصال من مکارم الاخلاق: تعطی من حرمک و تصل من قطعک و تعفو عمّن ظلمک.

رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود:

ای علی! سه خصلت از مکارم اخلاق است: به کسی که تو را محروم کرده، عطا و بخشش کنی، با کسی که نسبت به تو قطع رحم کرده، پیوند برقرار کنی، کسی را که به تو ظلم کرده، ببخشی.

الاثنی عشریة /95

قال رسول الله صلی الله علیه و آلهیا علی:

اربعة اسرع شیئ عقوبة: رجل احسنت الیه فکافاک بالاحسان اساءة و رجل لاتبغی علیه و هو یبغی علیک و رجل عاهدته علی امر فوفیت له و غدر بک و رجل وصلت قرابته فقطعه.

پیامبر صلی الله علیه و آله به علی علیه السلام فرمودند:

چهار چیزند که زودتر موجب عقوبت می شوند:

1. به کسی خوبی کردی ولی او در عوض به شما بدی کرد.

2. به کسی ظلم نکرده باشی ولی او به شما ظلم کند.

3. با کسی عهد و پیمان بستی و به عهد خود وفا نمودی ولی طرف مقابل به تو خیانت نماید.

4. نسبت به فامیل صلۀ رحم بجا آوردی و طرف مقابل قطع رحم نماید.

مکارم الاخلاق /291

قال رسول الله صلی الله علیه و آله:

الا ادلکم علی خیر اخلاق الدنیا و الآخرة! تصل من قطعک و تعطی من حرمک و تعفو عمّن ظلمک.

رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمودند:

ص:193

آیا شما را به بهترین اخلاق دنیا و آخرت دلالت و راهنمایی نکنم! پیوستن به کسی که از تو بریده و عطا و بخشش به کسی که محرومت کرده و گذشت از کسی که به تو ستم کرده است.

کافی 2/ باب العفو، حدیث 2

قال رسول الله صلی الله علیه و آله:

انّ فی الجنة غرفا یری ظاهرها من باطنها و باطنها من ظاهرها لایسکنها من امتی الا من اطاب الکلام و اطعم الطعام و افشی السلام و ادام الصیام و صلی باللیل و الناس نیام. فقال علی (عزوجلّ) یا رسول الله: من یطیع هذا من امتک؟ فقال: یا علی أفتدری ما اطابة الکلام؟ من قال اذا اصبح و امسی سبحان الله و الحمدلله و لا اله الا الله و الله اکبر عشر مراّت و اطعام الطعام نفقة الرجل علی عیاله و اما ادامة الصیام فهو أن یصوم الرجل شهر رمضان و ثلاثة ایام من کل شهر یکتب له صوم الدهر و اما الصلوة باللیل و الناس نیام فمن صلی المغرب و العشاء الآخرة و صلوة الغداة فی المسجد جماعة فکانما احیی اللیل، و افشاء السلام أن لایبخل بالسلام علی احد من المسلمین.

پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود:

در بهشت، غرفه ها و ساختمان هایی است که ظاهر آنها از باطن و باطن آنها از ظاهرشان پیدا است. در آن غرفه ها ساکن نمی شود از امت من، مگر کسی که سخن پاکیزه بگوید و اطعام طعام و افشاء سلام نماید و دائماً در حال روزه باشد و شب ها در حالی که مردم در خوابند، او نماز بخواند. حضرت علی علیه السلام پرسید: ای رسول خدا چه کسی از امتّت توانائی انجام اینها را دارد؟ فرمود: یا علی، آیا می دانی کلام پاک و نیکو کدام است؟ کسی که در هر صبح و شام ده بار بگوید: «سبحان الله و الحمدلله و لا اله الا الله و الله اکبر». و اطعام طعام چیست؟ تأمین مخارج عائله و افراد واجب النفقة خود است. و مقصود از روزۀ دائمی، روزه گرفتن ماه مبارک رمضان و سه روز در هر ماه است در این صورت، برای او روزۀ تمام روزگار، نوشته می شود. و مقصود از شب زنده داری در هنگامی که مردم خوابند، خواندن نماز مغرب و عشا و صبح است در

ص:194

مسجد، به جماعت؛ که در این صورت مثل این است که در تمام شب نماز خوانده باشد. و آشکار کردن سلام به این است که انسان از سلام کردن به هیچ فردی از مسلمانان بخل نکند و به هر کس رسید سلام کند.

امالی صدوق /328

قال النبی صلی الله علیه و آله:

الکمال کل الکمال الصبر علی النائبة و تقدیر المعیشة.

پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمودند:

تمام کمال، شکیبائی در پیشامد ناگوار و اندازه نگهداشتن در زندگی است.

لئالی 1/260

قال رسول الله صلی الله علیه و آله:

بعثت لا تمم مکارم الاخلاق.

حضرت رسول صلی الله علیه و آله فرمودند:

برانگیخته شدم تا اخلاق کریمه را به آخرین پایه برسانم.

سفینة البحار 1/410

قال رسول الله صلی الله علیه و آله:

اذا احبّ الله عبداً الهمه ثمان خصال. قیل: و ما هی یا رسول الله؟ قال: غض البصر عن محارم الناس، و الخوف من الله (عزوجلّ)، و الحیاء، و التخلق بأخلاق الصالحین، و الصبر، و اداء الامانة، و الصدق، و السخاء.

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمودند:

هرگاه خداوند، بنده ای را دوست بدارد، هشت صفت را به او الهام می کند. سؤال شد: آن هشت صفت چیستند؟ فرمود: چشم پوشی از محارم مردم، ترس از خدا، حیاء، تخلّق به اخلاق خوبان، صبر، ادای امانت، راستگوئی، بخشش.

الاثنی عشریه /295

ص:195

قال علی بن الحسین علیه السلام:

من کرمت علیه نفسه هانت علیه الدنیا.

حضرت سجاد علیه السلام فرمودند:

کسی که کریم النفس شد دنیا نزد او پست و خوار خواهد شد.

تحف العقول /278

من کلام النبی صلی الله علیه و آله:

ثلاثة یحبها الله: قلة الکلام، و قلة المنام، و قلة الطعام.

و ثلاثة یبغضها الله: کثرة الکلام، و کثرة المنام، و کثرة الطعام.

از جمله فرمایشات پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله این است:

سه چیز هستند که خداوند آنها را دوست دارد: کم سخن گفتن، و کم خوابیدن و کم غذا خوردن. و سه چیزند که خداوند آنها را دشمن دارد: زیاد سخن گفتن و زیاد خوابیدن و زیاد غذا خوردن.

مدینة البلاغة 2/483

من کلام النبی صلی الله علیه و آله:

ثلاثة یحبها الله سبحانه و تعالی: القیام بحقه و التواضع لخلقه و الاحسان الی عباده ثلاثة من خلق خلائق اهل النار: الکبر و العجب و سوء الخلق.

از جمله سخنان حضرت رسول صلی الله علیه و آله:

سه چیزند که خداوند متعال آنها را دوست دارد: اقدام کردن برای گرفتن حق خود و فروتنی نسبت به مردم و نیکی نسبت به بندگان خدا. سه چیز از اخلاق اهل جهنم است: تکبر، خودپسندی (خودبزرگ بینی) و بداخلاقی.

مدینة البلاغة 2/483

من کلام النبی صلی الله علیه و آله:

ثلاثة لایکلمهم الله یوم القیامة و لاینظر الیهم و لهم عذاب الیم: المبتغی بعلمه حطام الدنیا و مستحل الحرمات بالشبهات و الزانی بحلیلة جاره.

از جمله سخنان حضرت رسول صلی الله علیه و آله:

سه شخص اند که در روز قیامت، خداوند نه با آنها سخن می گوید و نه

ص:196

نظر رحمت به آنها می افکند، و از برای ایشان عذاب دردناک خواهد بود:

1. کسی که درس بخواند و مقصود او متاع دنیوی باشد.

2. کسی که به واسطۀ شبهه چیزهای حرام را حلال بشمارد.

3. کسی که با زن همسایۀ خود زنا کند.

مدینة البلاغة 2/484

من کلام النبی صلی الله علیه و آله:

ثلاثة یبغضهم: المنان بصدقته و المقتر مع سعته و الفقیر المسرف. ثلاث اول من یدخل النار: امیر متسلّط بالجور و ذو ثروة من المال لایخرج الزکاة و فقیر فاجر.

از حضرت رسول صلی الله علیه و آله روایت شده که فرمودند:

سه نفرند که مبغوض خداوندند: کسی که به واسطة صدقه دادنِ خود منت گذارد، کسی که با اینکه امکان مالی دارد بر خود و عائله اش تنگ گیرد، فقیر و تهیدستی که اسراف کند.

 همچنین، سه کس اندکه جلوتر از همه به آتش جهنم خواهد رفت: فرماندار و پادشاهی که به زور پست و حکومتی را اشغال نماید، ثروتمندی که از دادن زکات مال، خودداری کند، تهیدست فاسق.

مدینة البلاغة 2/484

قال رسول الله صلی الله علیه و آله:

احبّ عبادالله الی الله انفعهم لعباده.

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمودند:

دوست دارترین بندگان خدا به خدا، با منفعت ترین ایشان است برای بندگان خدا.

تحف العقول /49

عن النبی صلی الله علیه و آله انّه قال:

من احتاج اخوه المسلم فی قرض و هو یقدر علیه فلم یفعل حرّم الله علیه ریح الجنّة.

پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود:

کسی که از قرض دادن به برادر مسلمان خود که احتیاج به قرض داشته

ص:197

باشد، خودداری کند خداوند بر چنین کسی بوی بهشت را حرام کرده است.

لئالی 3/192

قال رسول الله صلی الله علیه و آله:

خیر الناس أنفعهم للناس.

حضرت رسول صلی الله علیه و آله فرمودند:

خوبترین مردم کسی است که بیشتر به مردم سود برساند.

مدینة البلاغة 2/498

قال رسول الله صلی الله علیه و آله:

الدّالّ علی الخیر کفاعله.

حضرت رسول صلی الله علیه و آله فرمودند:

کسی که به خیر راهنمائی کند همانند کسی است که آن (کار خیر) را انجام داده است.

مدینة البلاغة 2/499

قال رسول الله صلی الله علیه و آله:

لا یشکر الله من لا یشکر الناس.

حضرت رسول صلی الله علیه و آله فرمودند:

شکرانۀ خدا را انجام نداده است آن کس که شکرانة مردم را نکند.

مدینة البلاغة 2/535

قال رسول الله صلی الله علیه و آله:

التودد الی الناس نصف العقل.

حضرت رسول صلی الله علیه و آله فرمودند:

دوستی با مردم، نصف خرد است.

مدینة البلاغة 2/476

قال ابوعبدالله علیه السلام:

البرّ و حسن الخلق یعمران الدیار و یزیدان فی الاعمار.

ص:198

حضرت صادق علیه السلام فرمود:

نیکی و حسن خلق، شهرها را آباد و عمرها را طولانی خواهد کرد.

لئالی 2/170

عن النبی صلی الله علیه و آله قال:

انّ احبّ الاعمال الی الله الصلوة و البرّ و الجهاد.

رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمودند:

براستی که محبوب ترین کارها نزد خدای تعالی نماز است و نیکی و جهاد.

خصال 1/ باب 3، ص 185، حدیث 256

قال علی علیه السلام:

البرّ لایبلی و الذنب لاینسی و الله الجلیل مع الذین اتقو و الذین هم محسنون.

حضرت علی علیه السلام فرمودند:

خوبی از بین نمی رود و گناه فراموش نمی شود و خداوند جلیل با اشخاصی است که متّقی و نیکوکارند.

تحف العقول /112

قال رسول الله صلی الله علیه و آله یا علی:

طوبی لمن طال عمره و حسن عمله.

پیامبر صلی الله علیه و آله به علی علیه السلام فرمودند:

خوشا به حال کسی که عمرش طولانی و عمل او خوب باشد.

مکارم الاخلاق /291

قال علی علیه السلام:

من حفر بئراً لأخیه وقع فیها و من هتک حجاب غیره انکشفت عوراته.

حضرت علی علیه السلام فرمودند:

کسی که چاهی برای برادر دینی خود بکَند، خودش در آن افتد، و کسی که پردۀ آبروی دیگری را پاره کند کارهای بدپنهانی او کشف خواهد شد.

ص:199

تحف العقول /88

عن ابی عبدالله علیه السلام: ان النبی صلی الله علیه و آله قال:

من أصبح لایهتمّ بامور المسلمین فلیس منهم و من سمع رجلاً ینادی یا للمسلمین فلم یجبه فلیس بمسلم.

حضرت صادق علیه السلام فرمود: پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمودند:

هر کس صبح کند و به امور مسلمین همّت نگمارد، از آنها نیست و هر کس فریاد شخصی را بشنود که بگوید: ای مسلمانان به دادم برسید و جوابش نگوید (او را یاری نکند)، مسلمان نیست.

کافی 2/164

قال رسول الله صلی الله علیه و آله:

الخلق عیال الله فأحبّ الخلق الی الله من نفع عیال الله و أدخل علی اهل بیت السرور.

رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود:

مخلوقات، عائله ی خداوند هستند و دوست دارترین مردم به خداوند متعال کسی است که نسبت به عیال خداوند منفعت رسانده و خانواده ای را خوشحال نماید.

لئالی 3/112

من الفاظ رسول الله صلی الله علیه و آله:

من لایرحم لایرحم.

از فرمایشات رسول خدا صلی الله علیه و آله این است:

هر کس به دیگران رحم نکند، مورد ترحّم دیگران قرار نخواهد گرفت.

مواعظ صدوق /53

قال ابوجعفر علیه السلام:

انّ أکمل المؤمنین ایمانا احسنهم خلقا.

امام باقر علیه السلام فرمود:

کامل ترین مؤمنین از حیث ایمان، خوش اخلاق ترین ایشان است.

لئالی 3/168

ص:200

عن ابی عبدالله علیه السلام:

من رضی من الله بالیسیر من المعاش رضی الله منه بالیسیر من العمل.

امام صادق علیه السلام فرمود:

کسی که به معاش اندک خداوند راضی گردد، خداوند متعال هم به عملِ اندک او راضی شود.

کافی 2/138 حدیث 3

قال علی علیه السلام:

القناعة مال لاینفد.

حضرت علی علیه السلام فرمودند:

قناعت دارایی است که نابود نمی شود.

نهج البلاغه /1113

قال رسول الله صلی الله علیه و آله:

القناعة کنز لایفنی.

رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمودند:

قناعت گنجی است فناناپذیر.

ارشاد القلوب /160

توضیح

در معراج السعاده /225 از حضرت رسول صلی الله علیه و آله منقول است که: هر کس قناعت کند خداوند او را بی نیاز کند و هر کس اسراف کند خداوند متعال او را فقیر و محتاج گرداند.

قال الصادق علیه السلام:

ثلاثة هنّ فخر المؤمن و زینته فی الدنیا و الآخرة: الصلوة فی آخر اللیل و یأسه ممّا فی ایدی الناس و ولایة الامام من آل محمد.

امام صادق علیه السلام فرمود:

سه خصلت است که مایۀ افتخار مؤمن و زینت او در دنیا و آخرت است:

ص:201

نماز خواندن در آخر شب (نماز شب)، یأس او از آنچه در دست مردم است، و ولایت امام از آل محمد.

سفینة البحار 2/327

قال علی علیه السلام:

من رضی من الدنیا بما یجزیه فانّ أیسر ما فیها یکفیه و من لم یرض من الدنیا بما یجزیه لم یکن فیها شیئ یجزیه.

حضرت علی علیه السلام فرمودند:

کسی که از دنیا به آنچه که نیاز او را برطرف کند، راضی باشد؛ کمترین چیزی که در دنیا است او را کفایت می کند اما کسی که از دنیا به آنچه که نیاز او را برطرف می کند راضی نیست، در دنیا چیزی نخواهد بود که او را کفایت کند.

اصول کافی (مترجم) 3/475

قال علی علیه السلام:

ان الله سبحانه وضع خمسة فی خمسة: العزّ فی الطاعة و الذل فی المعصیة و الحکمة فی خلوّ البطن و الهیبة فی صلوة اللیل و الغنا فی القناعة.

حضرت علی علیه السلام فرمودند:

خداوندی که منزه از هر نقص است پنج چیز را در پنج چیز قرار داده است: عزت را در اطاعت، ذلّت را در معصیت، حکمت را در گرسنگی و خالی بودن شکم از محرمات، هیبت را در نماز شب، بی نیازی را در قناعت.

ارشاد القلوب /161

قال امیرالمؤمنین علیه السلام:

ثمرۀ القناعة العزّ.

حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام فرمودند:

میوۀ قناعت، «عزت» است.

غرر و درر، حدیث 4646، فهرست غرر و درر ص 328

قال ابوعبدالله علیه السلام:

من قنع بما رزقه الله فهو من اغنی الناس.

ص:202

حضرت صادق علیه السلام فرمودند:

هر کس به همان چیز که خداوند روزی او نموده است قانع باشد، از بی نیازترین مردم خواهد بود.

اصول کافی (مترجم) 3/212

قال لقمان لابنه:

یا بنیّ اغنی الناس من قنع بما فی یدیه و افقرهم من مدّ عینیه الی ما فی ایدی الناس و علیک یا بنیّ بالیأس عما فی ایدی الناس و الوثوق بو عدالله.

از جمله وصایای لقمان به فرزندش این است:

فرزندم! غنی ترین مردم کسی است که به آنچه خود دارد، قناعت کند و فقیرترین ایشان کسی است که چشم طمع به مال مردم می افکند. فرزندم! بر تو باد که نسبت به آنچه مردم دارند، مأیوس باشی و از آنها قطع نظر نمائی و به وعدة الهی (که کفایت امور متوکلین است) خاطرجمع باشی.

ارشاد القلوب، باب 18

قال لقمان لابنه:

اقنع بقسم الله لیصفو عیشک. فان أردت أن تجمع عزّ الدنیا فاقطع طمعک مما فی ایدی الناس. فانما بلغ الانبیاء و الصدیقون ما بلغوا بقطع طمعهم.

لقمان حکیم در ضمن وصایا و نصایح به پسرش چنین گفت:

به قسمت خدا قانع (و راضی) باش، تا زندگانی تو پاکیزه گردد. آنگاه اگر خواستی که عزّت دنیا را یکجا به دست آوری، طمع خود را از آنچه در دست مردم است، قطع کن. چرا که پیامبران و صدّیقان، به رتبۀ خود نرسیدند، مگر به سبب قطع طمع خود از مردم.

بحار الانوار 13/420

عن عبد الأعلی مولی آل سام قال:

استقبلت اباعبدالله علیه السلام فی بعض طرق المدینة فی یوم صائف شدید الحرّ. فقلت: جعلت فداک، حالک عندالله (عزوجلّ) و قرابتک من رسول الله صلی الله علیه و آله، و أنت تجهد نفسک فی مثل هذا الیوم. فقال: یا عبدالأعلی، خرجت فی طلب الرزق لأستغنی

ص:203

عن مثلک.

عبد الأعلی آل سام می گوید:

حضرت صادق علیه السلام، در حالی که سن زیادی از ایشان گذشته بود و ضعیف البنیه شده بود، در هوای گرم تابستان و آفتاب داغ حجاز عرق ریزان مشغول آبیاری و کشاورزی بود. به ایشان اعتراض شد که با این مقام والا نزد خدای (عزوجلّ) و خویشاوندی با رسول خدا صلی الله علیه و آله در حرارت آفتاب تابستانی چرا خود را به زحمت می اندازید؟ فرمودند: کار می کنم و زحمت می کشم تا نان خود و عائله ام را تأمین نمایم و زیر بار ذلت مردم و کَلِّ بر جامعه نباشم.

بحار 47/55 حدیث 96

قال لقمان لابنه:

یا بنی، خذ من الدنیا بلاغاً. لا ترفضها فتکون عیالاً علی الناس، و لا تدخل فیها دخولاً یضرّ بآخرتک.

از جمله وصایای لقمان به فرزندش این بود که:

پسرم! بهرۀ خود را از دنیا بگیر. و نه آنچنان ترک دنیا کن که سربار جامعه گردی، و نه آنچنان خود را مشغول دنیا کن که از آخرت باز مانی.

بحار الانوار 13/411 و 417

قال علی علیه السلام:

فوت الحاجة أهون من طلبها الی غیر اهلها.

حضرت علی علیه السلام فرمودند:

از دست رفتن حاجت و نیاز، آسان تر است از خواستن آن از ناکس. (زیرا از دست رفتن، مستلزم اندوهی است ولی درخواست از ناکس روا شود یا نشود موجب شرمندگی است).

نهج البلاغه /1115

قال امیرالمؤمنین علیه السلام:

ما هدم الدین مثل البدع. و لاافسد الرجل مثل الطمع.

حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود:

ص:204

هیچ چیزی مثل بدعت، دین را از بین نمی برد. و هیچ چیزی مثل طمع، انسان را به فساد نمی کشاند.

سفینة البحار 2/93

عن الصادق أبی عبدالله جعفربن محمد علیه السلام قال:

جاء رجل إلی رسول الله صلی الله علیه و آله _ و قد بلی ثوبه _ فحمل إلیه اثنی عشر درهماً فقال علیه السلام: یا علیُّ خذ هذه الدَّراهم فاشتر لی بها ثوباً ألبسه قال علیٌ علیه السلام: فجئت إلی السوق فاشتریت له قمیصاً باثنی عشر درهماً و جئت به إلی رسول الله صلی الله علیه و آله فنظر إلیه فقال: یا علیُّ غیر هذا أحبُّ إلیَّ أتری صاحبه یقیلنا فقلت: لا أدری فقال: انظر، فجئت إلی صاحبه فقلت: إنَّ رسول الله صلی الله علیه و آله قدکره هذا یرید غیره فأقلنا فیه، فردَّ علیَّ الدَّراهم و جئت بها إلی رسول الله صلی الله علیه و آله فمشی معه إلی السوق لیبتاع قمیصاً فنظر إلی جاریة قاعدة علی الطرق تبکی، فقال لها رسول الله صلی الله علیه و آله: و ما شأنک؟ قالت: یا رسول الله إنَّ أهلی أعطونی أربعة دراهم لأشتری لهم حاجة فضاعت، فلا أجسر أن أرجع إلیهم. فأعطاها رسول الله صلی الله علیه و آله أربعة دراهم و قال: ارجعی إلی أهلک و مضی رسول الله صلی الله علیه و آله إلی السوق فاشتری قمصیاً بأربعة دراهم و لبسه و حمدالله (عزوجلّ) فرأی رجلاً عریاناً یقول: من کسانی کساه الله من ثیاب الجنّة، فخلع رسول الله صلی الله علیه و آله قمیصه الّذی اشتراه و کساه السائل، ثمَّ رجع علیه السلام إلی السوق فاشتری بالأربعة الّتی بقیت قمیصاً آخر فلبسه و حمدالله (عزوجلّ) و رجع إلی منزله فإذا الجاریة قاعدة علی الطریق تبکی فقال لها رسول الله صلی الله علیه و آله: ما لک لا تأتین أهلک؟ قالت: یا رسول الله إنّی قد أبطأت علیهم أخاف أن یضربونی، فقال رسول الله صلی الله علیه و آله: مری بین یدی و دلّینی علی أهلک، و جاء رسول الله صلی الله علیه و آله حتّی وقف علی باب دارهم، ثمَّ قال: السلام علیکم یا أهل الدَّار. فلم یجیبوه فأعاد السلام فلم یجیبوه، فأعاد السلام فقالوا: و علیک السلام یا رسول الله و رحمة الله و برکاته، فقال علیه الصلاة و السلام: ما لکم ترکتم إجابتی فی أوَّل السلام و الثانی؟ فقالوا: یا

ص:205

رسول الله سمعنا کلامک فأحببنا أن نستکثرمنه، فقال رسول الله صلی الله علیه و آله: إنَّ هذه الجاریة إبطأت علیکم فلا تؤذوها، فقالوا: یا رسول الله هی حرَّة لممشاک، فقال رسول الله صلی الله علیه و آله: الحمدلله ما رأیت اثنی عشر درهماً أعظم برکة من هذه، کسا الله بها عاریین، و أعتق نسمة.

امام صادق علیه السلام فرمودند:

مردی خدمت رسول خدا صلی الله علیه و آله رسید و پیراهن حضرت را کهنه دید لذا دوازده درهم خدمت آن حضرت تقدیم نمود. پیامبر به امیرالمؤمنین علیهماالسلام فرمودند: یا علی، این پول ها را بگیر و برایم پیراهنی بخر که آن را بپوشم. علی علیه السلام فرماید: به بازار آمدم و پیراهنی به دوازده درهم خریده به خدمت رسول خدا صلی الله علیه و آله آوردم. حضرت نگاهی به آن کرد و فرمود: یا علی، لباسی دیگر را دوست تر دارم، به نظر شما صاحبش آن را پس می گیرد؟ عرض کردم: نمی دانم. فرمود: (برو) ببین. من نیز نزد فروشنده آمده و گفتم: رسول خدا صلی الله علیه و آله این را نمی پسندد و لباس دیگری می خواهد؛ لذا این لباس را پس بگیر. صاحب مغازه، پول ها را به من پس داد و آنها را خدمت رسول خدا _ صلی الله علیه و آله _ آوردم. حضرت رسول صلی الله علیه و آله به همراه آن مرد به بازار رفتند تا پیراهنی بخرد. کنیزی را دید در کنار راه نشسته و می گرید. رسول خدا صلی الله علیه و آله به او فرمود: تو را چه شده است؟ عرض کرد: یا رسول الله، خانواده ام چهار درهم به من داده اند تا کالای مورد نیازشان را برای آنان خریداری کنم ولی آنها را گم کرده ام و اکنون جرأت بازگشت به منزل را ندارم. رسول خدا صلی الله علیه و آله چهار درهم (از آن دوازده درهم) به کنیز عطا نموده و فرمود: اکنون نزد خانواده ات برگرد. سپس رسول خدا صلی الله علیه و آله به بازار رفت و پیراهنی به چهار درهم خرید و آن را پوشید و خدای (عزوجلّ) را حمد نمود. پس مرد برهنه ای را دید که می گفت: هر کس مرا بپوشاند خداوند از جامه های بهشتی به او بپوشاند. رسول خدا صلی الله علیه و آله پیراهنی

ص:206

را که خریده از تن درآورد و به آن سائل پوشانید و دوباره به بازار آمد. با چهاردرهم باقی مانده پیراهن دیگری خرید و پوشید و حمد خدای (عزوجلّ) را به جای آورده به سوی خانه اش رهسپار گشت. در راه به همان کنیز برخورد نمود که هنوز در کنار راه نشسته و گریه می کرد. رسول خدا صلی الله علیه و آله به او فرمود: تو را چه شده که به نزد خانواده ی خود نمی روی؟ عرض کرد: یا رسول الله، دیرَم شده است، می ترسم مرا بزنند. رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمودند: پیشاپیش برو و مرا به خانواده ات راهنمایی کن. حضرت آمد تا به منزل آنان رسید. جلوی در ایستاد و فرمود: ای اهل منزل سلام بر شما. پاسخش ندادند. دوباره سلام کرد. باز هم پاسخش ندادند. برای سومین بار سلام کرد. گفتند: و سلام بر تو ای رسول خدا سلامی همراه با رحمت و برکات خداوندی. حضرت فرمودند: چرا مرتبۀ اول و دوم پاسخ سلامم را ندادید؟ (آیا صدای مرا نمی شنیدید؟) عرض کردند: یا رسول الله، سخن (صدای) شما را شنیدیم لیکن دوست داشتیم که بیشتر بشنویم. سپس رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمودند: این کنیز دیر کرده است، آزارش نکنید. (آن حق شناسان) عرض کردند: ای رسول خدا، به احترام تشریف فرمایی شما آن کنیز را آزاد کردیم. رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمودند: سپاس خدای را، تا کنون دوازده درهم پربرکت تر از این درهم ها ندیده بودم، خداوند دو برهنه را با آن پوشانید و یک بنده را آزاد کرد.

خصال 2/ باب 12، ص 490-491، حدیث 69

شکی رجل الی امیرالمؤمنین علیه السلام الحاجة. فقال له: اعلم انّ کل شیئ تصیبه من الدنیا فوق قوتک فانّما أنت فیه خازن لغیرک.

شخصی از نیازمندی و فقر خویش، به نزد امیرالمؤمنین علیه السلام شکایت کرد. حضرت فرمودند: همینقدر بدان که هر چه از مال، زیاده بر خوراک خود بدست آوری، برای دیگران می اندوزی.

خصال 1/ باب 1، ص 16، حدیث 58

ص:207

عن ابی بصیر: عن ابی عبدالله  قال:

ایمّا مؤمن أطعم مؤمنا لیلة من شهر رمضان کتب الله له بذلک مثل اجر من اعتق ثلاثین نسمة مؤمنة و کان له بذلک عندالله (عزوجلّ) دعوة مجابة.

ابوبصیر گوید: امام صادق علیه السلام فرمودند:

هر مؤمنی که مؤمن دیگری را در شبی از شب های ماه رمضان پذیرایی نماید، خداوند برای او پاداش آزاد کردن سی بندۀ مؤمن بنویسد و همچنین نزد پروردگار بزرگ یک دعای مستجاب و پذیرفته برای وی خواهد بود.

ثواب الاعمال /304

عن ابی الحسن الرضا علیه السلام قال:

ظهر فی بنی اسرائیل قحط شدید سنین متواترة و کان عند امرأة لقمة من خبز فوضعتها فی فیها لتأکل فنادی السائل یا امة الله: الجوع. فقالت المرأة اتصدق فی مثل هذا الزمان فاخرجتها من فیها فدفعتها الی السائل و کان لها ولد صغیر یحتطب فی الصحراء فجاء الذئب فاحتمله فوقعت الصیحة فعدت الام فی الاثر الذئب فبعث الله تبارک و تعالی جبرئیل (عزوجلّ) فاخرج الغلام من فم الذئب فدفعه الی امّه فقال لها جبرئیل (عزوجلّ) یا امة الله ارضیتِ لقمةً بلقمةٍ.

امام رضا علیه السلام فرمودند:

سال های چندی پی در پی، در بنی اسرائیل خشکسالی سختی پدید آمد. زنی لقمة نانی که داشت به دهان برد تا بخورد. در این هنگام شخص فقیری فریاد برآورد که ای کنیز خدا من گرسنه ام! زن با خود اندیشید که آیا در این ایام قحطی هم صدقه بدهم! لیکن، لقمه را از دهان بیرون آورد و به آن فقیر داد. آن زن، کودکی خردسال داشت که برای آوردن هیزم به صحرا رفته بود. گرگ آمد و او را ربود. غوغایی بپا شد. مادر از پی گرگ می دوید تا کودکش را بازستاند. خداوند تبارک و تعالی جبرئیل را فرستاد و آن کودک را از دهان گرگ گرسنه بیرون کشید و به مادرش باز داد و گفت: این لقمه به جای آن لقمه (که صدقه دادی)، آیا راضی هستی؟!

ثواب الاعمال /312

ص:208

عن ابی عبدالله علیه السلام و قال:

من أشبع کبداً جائعاً وجبت له الجنة.

امام صادق علیه السلام فرمودند:

هر کس شکم گرسنه ای را سیر کند بهشت بر او واجب شود.

ثواب الاعمال /409

عن ابی عبدالله علیه السلام قال:

نعم الشیئ الهدیة امام الحاجة. و قال: تهادوا تحابوا فانّ الهدیة تذهب بالضغائن.

امام صادق علیه السلام فرمودند:

چه خوب است هدیه دادن پیش از اظهار حاجت. به یکدیگر هدیه بدهید تا نسبت به هم محبّت پیدا کنید چرا که هدیه، کینه ها را از دل می زداید.

خصال 1/ باب 1، ص 27، حدیث 97

قال رسول الله صلی الله علیه و آله:

العائد فی هبته کالکلب یعود فی قیئه.

حضرت رسول صلی الله علیه و آله فرمودند:

آن کسی که چیزی را به دیگری ببخشد و سپس آن را بازستاند، همچون سگی است که قی کردۀ خود را باز خورد.

مدینة البلاغه 2/522 حدیث 38

قال رسول الله صلی الله علیه و آله یا علی:

الصدقة ترد القضاء.

حضرت رسول صلی الله علیه و آله به علی علیه السلام فرمودند:

صدقه دادن بلا را دفع می کند.

مکارم الاخلاق /298

قال النبی صلی الله علیه و آله:

استنزلوا الرزق بالصدقة.

پیامبر صلی الله علیه و آله فرمودند:

رزق و روزی را به وسیلة صدقه دادن، بخواهید. (صدقه عامل نزول

ص:209

روزی است).

غوالی الدرر /کلمه 29

قال علی علیه السلام:

داووا مرضاکم بالصدقة.

حضرت علی علیه السلام فرمودند:

مریضانِ خود را به واسطۀ صدقه دادن، درمان کنید.

تحف العقول /110

قال رسول الله صلی الله علیه و آله:

علیکم بالصدقة فانّ فیها ستّ خصال: ثلاث فی الدنیا و ثلاث فی الآخرة. اما التی فی الدنیا: تزید فی العمر و تدرّ الرزق و تعمر الدیار. و اما الثلاث التی فی الآخرة: فتستر العورة و تظلل علی الشخص یوم القیامة و تکون ستراً بینه و بین النار.

پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمودند:

بر شما باد به صدقه دادن، زیرا در صدقه شش فایده وجود دارد: سه تا در دنیا و سه تا در آخرت. سه فایدۀ دنیوی صدقه عبارتند از: زیادی عمر، زیادی رزق و آبادیِ خانه. و سه فایدۀ اخروی: پوشیدگی عورت، سایه افکندن بر روی شخص در روز قیامت. و صدقه حجابی و پرده ای خواهد شد، در روز قیامت، بین صدقه دهنده و آتش جهنم.

الاثنی عشریه /226

قال النبی صلی الله علیه و آله:

علیکم بالصدقة فانّ فیها عشر خصال: خمسة فی الدنیا و خمسة فی الآخرة. اما الدنیا: تطهیر اموالکم و تطهیر ابدانکم و دواء مرضاکم و دخول المسرة فی القلوب و زیادة الاموال و سعة الرزق. و اما فی العقبی ظلّ فی القیامة و سهولة الحساب و رجحان المیزان بالثواب و جواز علی الصراط و درجة الاعلی.

پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمودند:

ص:210

بر شما باد به صدقه دادن زیرا در صدقه، ده فایده است: پنج تا در دنیا و پنج فایده در آخرت. اما فوائد دنیوی: پاکیزه نمودن مال و بدن، داروی مریض، خوشحالی دل، زیادی ثروت و فراوانی روزی. و اما در آخرت: صدقه سایه ای است بر صدقه دهنده، و موجب آسانی حساب، برتری کفة ترازوی ثواب، عبور از صراط و ارتقاء درجه می شود.

الاثنی عشریه /424

عن ابی عبدالله علیه السلام قال:

صدقة العلانیة تدفع سبعین نوعاً من البلاء و صدقة السر تطفئ غضب الرب.

امام صادق علیه السلام فرمودند:

صدقۀ آشکارا، هفتاد نوع بلا را دور می سازد. و صدقۀ پنهانی خشم پروردگار را فرو می نشاند.

ثواب الاعمال /319

قال رسول الله صلی الله علیه و آله:

لا صدقة و ذو رحم محتاج.

حضرت رسول صلی الله علیه و آله فرمودند:

با نیازمندی خویشان، به دیگری صدقه دادن نشاید.

وسائل الشیعه 6/264 حدیث 2

قال رسول الله صلی الله علیه و آله یا علی:

کره الله (عزوجلّ) لامتی العبث فی الصلوة و المنّ عن الصدقة واتیان المساجد جنبا و الضحک بین القبور.

پیامبر صلی الله علیه و آله به علی علیه السلام فرمودند:

خداوند (عزوجلّ) از برای امت من اعمالی را کراهت دارد: کار بیهوده مثلاً (بازی با ریش) در حال نماز، منت نهادن در صدقه، با حال جنابت در مسجد حاضر شدن، خنده در قبرستان.

مکارم الاخلاق /293

قال رسول الله صلی الله علیه و آله:

ص:211

عونک الضعیف من افضل الصدقة.

حضرت رسول صلی الله علیه و آله فرمود:

کمک کردن به ضعیف و ناتوان از بهترین نوع صدقه است.

وسائل الشیعه 11/198 حدیث 2

شرائط صدقه

صدقه باید دارای شرایط زیر را داشته باشد:

1. صدقه باید از مال حلال باشد.

2. از چیزهای خوب صدقه بدهد نه از چیزهای پست.

3. زمانی صدقه بدهد که مال را دوست داشته و امید به حیات داشته باشد نه در حال مرگ و جان کندن.

4. به محتاج ترین فرد صدقه دهد و رعایت الاولی فالاولی را بنماید.

5. صدقه را کتمان کند.

6. به گیرندۀ صدقه منّت نگذارد و او را بعد از صدقه نیازارد.

7. صدقه را هرچند زیاد باشد، حقیر بشمارد.

8. از چیزهایی که خیلی دوست دارد صدقه بدهد زیرا خداوند متعال می فرماید: «لن تنالوا البّر حتی تنفقوا ممّا تحبون».

9. خالصاً لوجه الله باشد نه به قصد ریاء.

10. در حال احتیاجِ شخصِ صدقه گیرنده، بدهد که مشمول ثواب قرض الحسنه گردد.

11. در زمان حیات خود صدقه بدهد نه آنکه وصیت به صدقه کند زیرا فضیلتش بیش از آن است.

در این خصوص روایتی نقل شده مشعر به اینکه شخصی از انصار به پیغمبر اکرم وصیت کرد که پس از مرگم به دست خودتان صدقه بده، پیغمبر هم این کار را انجام داد.

شخصی که حاضر بود در دل خود گفت: خوشا به حال ثروتمندان که خداوند به آنها خیر دنیا و آخرت را عطا کرده است.

ص:212

پیغمبر اکرم متوجه مافی الضمیر آن شخص گردیده و یک دانه خرما به دست گرفت و فرمود: قسم به آن کس که مرا به پیغمبری مبعوث کرده اگر شخص متوفی این یک دانه را به دست خود صدقه می داد برای او بهتر بود که تمام اموال او را من از طرف او صدقه بدهم.

لئالی 3/96-106

قال امیرالمؤمنین علیه السلام:

اذا ناولتم السائل شیئاً فاسئلوهم أن یدعوا لکم فانّه یجاب له فیکم و لایجاب فی نفسه لانّهم یکذبون.

امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود:

هرگاه به سائلی چیزی دادید، از ایشان درخواستِ دعا کنید زیرا دعاء (آنان) دربارۀ شما اجابت خواهد شد و دربارۀ خودشان اجابت نخواهد شد به علت اینکه دروغگو هستند.

لئالی 3/94

روی:

ان لکل شیئ مفتاحاً و مفتاح الرزق الصدقة.

روایت شده که:

برای هر چیزی کلیدی است و کلید روزی، صدقه دادن است.

لئالی 3/86

عن ابی جعفر علیه السلام قال:

البرّ و الصدقة ینفیان الفقر و یزیدان فی العمر و یدفعان عن صاحبهما سبعین میتة سوء.

امام باقر علیه السلام فرمود:

نیکی به دیگران و صدقه دادن، فقر و تهیدستی را از انسان دور می کند، عمر را زیاد می گرداند، و هفتاد نوع مرگ بد را (همچون سوختن، غرق شدن، مرگ ناگهانی و...) از نیکوکار و صدقه دهنده دور می سازد.

ثواب الاعمال /314

قال ابوعبدالله علیه السلام:

ص:213

تصدّق و سافر فی کل یوم ترید.

امام صادق علیه السلام فرمود:

صدقه بده و مسافرت کن در هر روز که اراده می نمایی.

لئالی 3/85

عن ابراهیم قال:

 قلت لابی عبدالله علیه السلام: انّی قد اشتد علی صوم ثلاثة ایام فی کل شهر فهل یجزی عنّی أن أتصدق مکان کل یوم بدرهم. فقال علیه السلام: صدقة درهم أفضل من صیام یوم.

ابراهیم گوید:

خدمت امام صادق علیه السلام عرض کردم بر من سخت و دشوار است که در هر ماه سه روز روزه بگیرم آیا کفایت می کند به جای هر روز یک درهم صدقه بدهم؟ حضرت فرمود: یک درهم صدقه دادن افضل است از یک روز روزه گرفتن.

لئالی 3/33 و 34

قال امیرالمؤمنین علیه السلام:

انفقوا مما رزقکم الله فانّ المنفق بمنزلة المجاهد فی سبیل الله.

حضرت علی علیه السلام فرمود:

از چیزهایی که خداوند به شما روزی داده است انفاق کنید زیرا انفاق کننده مانند جهاد کننده است.

لئالی 3/33

عن ابی عبدالله علیه السلام:

من تصدق حین یصبح بصدقة أذهب الله عنه نحس ذلک الیوم.

امام صادق علیه السلام فرمود:

هر که در صبح صدقه بدهد (روزش را با صدقه آغاز کند) خداوند نحسی آن روز را از او بگرداند.

امالی صدوق/ مجلس 68

ص:214

قال رسول الله صلی الله علیه و آله:

الأیدی ثلاثة: سائلة و منفقة و ممسکة و خیر الأیدی المنفقة.

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمودند:

دست ها بر سه نوعند: یکی سؤال کننده (همانند گدا که معمولاً دست خود را برای گرفتن دراز می کند)، انفاق کننده، دست بسته. و بهترین دست ها دست بخشنده است.

تحف العقول /45

قال ابوعبدالله علیه السلام:

الکادّ علی عیاله کالمجاهد فی سبیل الله.

حضرت صادق علیه السلام فرمودند:

کسی که برای عائله ی خود زحمت کشد و مخارج زندگی آنان را فراهم نماید مانند کسی است که در راه خدا جهاد نماید.

لئالی 3/277

قال الرضا علیه السلام:

الذی یطلب من فضل الله ما یکفّ به عیاله اعظم اجرا من المجاهد فی سبیل الله.

امام رضا علیه السلام فرمودند:

کسی که طلب روزی از خداوند نماید تا با آن مخارج عائله خود را تأمین کند، اجر و ثواب او از مجاهد در راه خدا بیشتر خواهد بود.

لئالی 3/277

قال ابوعبدالله علیه السلام:

انّ امیرالمؤمنین علیه السلام کان یخرج و معه احمال النوی یقال له یا اباالحسن: ما هذا معک؟ فیقول نخل ان شاءالله فیغرسه فلم یغادرمنه واحدة.

امام صادق علیه السلام فرمود:

حضرت علی علیه السلام از خانه خارج شد و با خود مقداری هستۀ خرما حمل می کرد از آن حضرت سؤال کردند اینها چه هستند؟ فرمود: انشاء الله درخت نخل هستند. و حضرت آن هسته ها را کشت کرد و حتی یکی از

ص:215

آن هسته ها به هدر نرفت و همه درخت نخل شدند.

لئالی 3/279

عن ابی عبدالله علیه السلام قال:

انّ امیرالمؤمنین علیه السلام اعتق الف مملوک من کدّ یده.

امام صادق علیه السلام فرمود:

به راستی حضرت علی علیه السلام از کارکرد خود هزار بنده آزاد فرمود.

لئالی 3/279

قال هارون:

 سئلت جعفر بن محمد علیه السلام عن الفلاحین. فقال: هم الزارعون کنوزالله فی ارضه و ما فی الاعمال شیئ احبّ الی الله من الزراعة و ما بعث الله نبیّاً الا زارعاً الا ادریس فانّه کان خیاطاً.

هارون گوید:

از امام صادق علیه السلام سؤال کردم که فلاحین چه کسانی هستند فرمود: زراعت کاران اند که گنج های خدا در زمین اند و هیچ کاری نزد خدا محبوب تر از زراعت نیست و خداوند هیچ پیغمبری را نفرستاده است مگر آنکه زراعت کار بوده بجز حضرت یونس که خیاط بوده است.

لئالی 3/280

قال النبی صلی الله علیه و آله:

من سقی طلحة او سدرة فکانّما سقی مؤمناً من ظمأ.

پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود:

کسی که درخت طلحه (صمغ عربی) و یا درخت سدری را آبیاری کند مانند این است که مؤمن تشنه ای را آب خورانده باشد.

لئالی 3/280

عن ابی عبدالله علیه السلام قال:

أوحی الله الی داود: أنک نعم العبد لولا انّک تأکل من بیت المال و تعمل بیدک شیئاً. قال: فبکی داود اربعین صباحاً فأوحی الله الی الحدید أن: لن لعبدی داود. فألأنه الله تعالی له الحدید و کان یعمل کل یوم درعا فیبیعها بألف درهم فعمل

ص:216

ثلاث مائة و ستین درعاً فباعها بثلاث مائة و ستین الفاً و استغنی عن بیت المال.

امام صادق علیه السلام فرمود:

خداوند به حضرت داود وحی فرمود که خوب بنده ای هستی اگر از بیت المال استفاده نمی کردی و برای تأمین مخارج زندگی خود کاری انجام می دادی. حضرت داود تا چهل روز گریست خداوند به آهن وحی نمود که برای داود نرم شو. خداوند متعال، آهن را برای حضرت داود نرم نمود و مشغول به درست کردن زره شد. روزی یک زره می ساخت و آن را به هزار درهم می فروخت. سیصد و شصت زره ساخت و آنها را به سیصد و شصت هزار درهم فروخت و از بیت المال بی نیاز گردید.

لئالی 3/281

ص:217

رأیت الخیر کله قد اجتمع فی قطع الطمع عمّا فی ایدی الناس.

حضرت سجاد علیه السلام فرمودند:

من همۀ خوبی را در این دیدم که از هر چه در دست مردم است باید طمع را برید.

سفینة البحار 2/93

سئل امیرالمؤمنین علیه السلام: ما ثبات الایمان؟ فقال: الورع. فقیل له: ما زواله؟ قال: الطمع.

از حضرت علی علیه السلام سؤال شد: دوام و ثبات ایمان چیست؟ فرمود: وَرَع. سؤال شد: زوال و فنای آن به چیست؟ فرمودند: طَمَع.

سفینة البحار 2/643

عن النبی صلی الله علیه و آله قال:

یهرم ابن ادم و یشبّ منه اثنان: الحرص علی المال و الحرص علی العمر.

رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمودند:

هر چه انسان رو به پیری می رود، دو صفت در او جوان تر می شود: حرص به مال، حرص به زندگانی.

خصال 1/ باب 2، ص 73، حدیث 112

قال الصادق علیه السلام:

انّ عیسی بن مریم علیه السلام توجه فی بعض حوائجه و معه ثلاثة نفر من اصحابه فمرّ بلبنات ثلاث من ذهب علی ظهر الطریق. فقال عیسی علیه السلام لاصحابه ان هذا یقتل الناس ثم مضی فقال احدهم ان لی حاجة قال فانصرف ثم قال اخران لی حاجة فانصرف ثم قال الآخر لی حاجة فانصرف فوافوا عند الذهب ثلاثتهم فقال اثنان لواحد اشترلنا طعاماً فذهب یشتری لهما طعاماً فجعل فیه سمّاً لیقتلهما کی لایشارکاه فی الذهب و قال الاثنان اذا جاء قتلناه کی لایشارکنا فلمّا جاء قاما الیه فقتلاه ثم تعذیا فماتا فرجع الیهم عیسی علیه السلام و هم موتی حوله فاحیاهم باذن الله تعالی ذکره ثم قال: الم اقل لکم انّ هذا یقتل الناس.

امام صادق علیه السلام فرمود:

ص:219

عیسی بن مریم به دنبال کاری از امور زندگی خویش می رفت و سه تن از اصحاب نیز همراهش بودند. در بین راه به سه خشت طلا برخورد کرد. حضرت عیسی به اصحابش فرمود: «اینها مردم را می کشند» و گذشت. یکی از آنها به بهانة کاری برگشت و دومی و سومی نیز به همین بهانه برگشتند و هر سه، بر سر خشت های طلا به هم رسیدند، دو تن آنها به سومی گفتند: برو خوراکی بخر. رفت خوراکی خرید و در آن زهر ریخت تا آن دو را بکشد و در طلاها شریک او نباشند. آن دو تن نیز با هم سازش کرده بودند که چون برگردد او را بکشند و طلاها را به خود اختصاص دهند چون رسید، آن دو برخاستند او را کشتند و آن خوراک زهرآلود را خوردند و مردند. چون عیسی علیه السلام برگشت هر سه را گرد طلاها، مرده یافت و به اجازۀ خدا آنها را زنده کرد و فرمود: نگفتم اینها مردم را می کشند.